Esse Mavzu “ijtimoiy pedagogikada ishontirish metodi”

Mavzu yuzasidan savollar: 
1. 
Ijtimoiy pedagogika orqali bolaning rivojlanishi 
2. 
Ijtimoiy pedagogika metodlari va vazifalari 
3. 
ijtimoiy pedagogikada “usul” va “vositalar” tushunchalari 
 
2.Mavzu “MTT bolallarning moslashuv ko’nikmalarinin 
shakillantirish texnologiyalari” 
Reja: 
1. Ijtimoiylashuvning tushunchasi mazmuni 
2. Tarbiyaning bosh maqsadi 
Shaxsiyatning psixologik tuzilishi elementlari uning psixologik xususiyatlari va 
xususiyatlari bo'lib, odatda shaxsiyat xususiyatlari deyiladi. Ammo psixologlar bu 
taxmin qilinadigan shaxsiy xususiyatlarning barchasini shartli ravishda ma'lum 
miqdordagi tuzilmalarga moslashtirishga harakat qilishadi. Shaxsiyatning eng past 
darajasi bu psixikaning yoshga bog'liq jinsiy xususiyatlarini, asab tizimi va 
temperament tipining tug'ma xususiyatlarini o'z ichiga olgan biologik aniqlangan 
pastki tuzilishdir. 

---

Shaxsiyatning psixologik tuzilishi elementlari uning psixologik xususiyatlari va 
xususiyatlari bo'lib, odatda "shaxsiyat xususiyatlari" deb nomlanadi. Ular juda 
ko'p. Ammo psixologlar ko'rish uchun qiyin bo'lgan bu ko'plab shaxsiy 
xususiyatlarni shartli ravishda bir qator tuzilmalarga moslashtirishga harakat 
qilishadi. Shaxsiyatning eng past darajasi bu psixologik yosh, jinsiy xususiyatlar, 
asab tizimi va temperament tipidagi tug'ma xususiyatlarni o'z ichiga olgan biologik 
aniqlangan pastki tuzilishdir. Keyingi pastki tuzilishga insonning aqliy 
jarayonlarining individual xususiyatlari, ya'ni tug'ma omillarga ham, shu sifatlarni 
tarbiyalashga, rivojlantirishga va takomillashtirishga bog'liq bo'lgan xotira, idrok, 
hislar, fikrlash, qobiliyatlarning individual ko'rinishlari kiradi. Bundan tashqari, 
inson darajasi, shuningdek, inson tomonidan olingan bilim, ko'nikma, qobiliyat va 
odatlarni o'z ichiga olgan uning individual ijtimoiy tajribasidir. Ushbu kichik 
tuzilma asosan o'quv jarayonida shakllanadi va ijtimoiy xarakterga ega. 
Shaxsiyatning eng yuqori darajasi uning yo'nalishi bo'lib, u insonning g'ayrati, 
istaklari, qiziqishlari, mayllari, ideallari, qarashlari, e'tiqodlari, uning 
dunyoqarashi, xarakter xususiyatlari, o'zini o'zi qadrlashni o'z ichiga oladi. Shaxsga 
yo'naltirishning pastki tuzilishi eng ijtimoiy jihatdan shartli bo'lib, jamiyatdagi 
ta'lim ta'sirida shakllanadi va inson tarkibiga kiradigan jamoa mafkurasini eng 
to'liq aks ettiradi. 
Odamlar o'rtasidagi farq ko'p qirrali: har bir pastki tuzilishda e'tiqod va qiziqishlar, 
tajriba va bilim, qobiliyat va mahorat, temperament va xarakterdagi farqlar 
mavjud. Shuning uchun boshqa odamni tushunish oson emas, nomuvofiqliklardan, 
qarama-qarshiliklardan, hatto boshqa odamlar bilan to'qnashuvlardan qochish oson 
emas. O'zingizni va boshqalarni chuqurroq tushunish uchun kuzatuv bilan 
birgalikda ma'lum psixologik bilimlarga ehtiyoj bor. 
Psixologiyada shaxsni o'rganishda ikkita asosiy yo'nalish mavjud: birinchisi, 
shaxsiyatdagi ba'zi xususiyatlarni aniqlashga asoslangan, ikkinchisi - shaxs 
turlarini aniqlashga asoslangan. Shaxsiyat xususiyatlari bir-biri bilan chambarchas 
bog'liq psixologik xususiyatlar guruhlarini birlashtiradi. 
Tarbiya maqsadi va mazmuni metodlarni toʻgʻri tanlashga imkon beradi. Maqsad 
qanday boʻlsa, unga erishish metedlari unga muvofiq boʻlishi zarur. Tarbiyaning 
mazmunini shaxsning shakllanishiga qoʻyiluvchi, ijtimoiy talablar mohiyatidan 
iborat. Unutmaslik kerakki,aynan bitta vazifa turli xil fikrlar bilan toʻldirilgan 
bolishi mumkin. Shuning uchun metodlarni umuman mazmun bilan emas balki 
aniq fikr bilan bogʻlash g’oyat muhimdir. Tarbiyalanuvchilarning yosh 
xususiyatlari. Tarbiya jarayonida tarbiyalanuvchilorning yosh xususiyatlarini 

---

inobataga olish maqsadga muvofiqdir. Yosh xususiyatlari muayyan bir yosh 
davriga xos boʻlgan anatomik, fiziologik va psixolegik xususiyatlaridir. 
Tarbiyaning mazmuni shaxsning shakllanishiga qo‘yiluvchi ijtimoiy talablar 
mohiyatidan iborat. Unutmaslik kerakki, aynan bitta vazifa turli xil fikrlar bilan 
to‘ldirilgan bo‘lishi mumkin. SHuning uchun metodlarni umuman mazmun bilan 
emas, balki aniq fikr bilan bog‘lash g‘oyat muhimdir. 
Tarbiyalanuvchilarning yosh xususiyatlari. Tarbiya jarayonida 
tarbiyalanuvchilarning yosh xususiyatlarini inobatga olish maqsadga 
muvofiqdir. Yosh xususiyatlari muayyan bir yosh davriga xos bo‘lgan anatomik, 
fiziologik (jismoniy) va psixologik xususiyatlardir. Aytaylik, mas’uliyat tuyg‘usini 
boshlang‘ich ta’lim, o‘rta ta’lim va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi 
muassasalarida ta’lim olayotgan o‘quvchilarda ham shakllantirish mumkin. Biroq 
har bir bosqichda mazkur sifatni shakllantirish borasida turli metodlar qo‘llaniladi. 
Xalq pedagogikasida tarbiya metodlari. Xalq pedagogikasi o‘zbekona axloq, odob 
va tarbiyaning barcha qirralarini o‘zida mujassamlashtirgan. Xalq pedagogikasida 
turlicha tarbiya metodlari hamda vositalaridan foydalaniladi. Bu metod va vositalar 
nihoyatda rang-barang bo‘lib, ko‘p jihatlari bilan ilmiy pedagogikadan ustunlik 
qiladi. Binobarin, ushbu metodlar ilmiy pedagogikaning shakllanishiga ham o‘z 
ta’sirini o‘tkazgan. Xalq pedagogikasida qo‘llanilgan xilma-xil tarbiya metodlarini 
quyidagi tarzda umumlashtirish mumkin. 
1.
Tushuntirish (hikoya qilish, o‘rgatish). 
2.
Mashqlantirish (odatlantirish, mashq qildirish). 
3.
Namuna (maslahat berish, uzr so‘rash, yaxshiliklar haqida so‘rash, o‘rnak 
bo‘lish). 
4.
Nasihat qilish, o‘git (undash, ko‘ndirish, iltimos qilish, yolvorish, tilak-istak 
bildirish, ma’qullash, rahmat aytish, duo qilish, oq yo‘l tilash va hokazolar). 
5.
Qoralash va jazo (ta’kidlash, ta’na, gina, tanbeh berish, majbur qilish, 
koyish, ayblash, uyaltirish, qo‘rqitish, nafratlanish, ont-qasam ichirish, urish, 
kaltaklash va hokazolar). 
Agar e’tibor berilsa, yuqoridagi beshta metod umumiy yaxlitlikni ifodalaydi. Oldin 
bolaga umumiy jarayonning mohiyati tushuntiriladi. Bolalar narsa, hodisa va 

---

jarayonlarning mohiyatiga tushunmaganlarida tarbiyachi namuna vositasidan 
foydalanadi, ya’ni, yoshlarning mustaqil kuzatuvchanligiga e’tibor beriladi. Bu 
holatda ham tushunmaganlar kattalarning nasihati, o‘g‘iti asosida narsa, hodisa 
yoki jarayonlarning mohiyatini anglaydilar. Bordiyu, bu holatda ham kutilgan 
natijaga erishilmasa yoki bolalar e’tibor qaratilgan holatning mohiyatini 
tushunishni istamasalar, eng so‘nggi chora sifatida qoralash va jazo metodida 
foydalanishga to‘g‘ri keladi. Biroq, bu eng so‘nggi chora. Zamonaviy pedagogika 
g‘oyalariga ko‘ra qoralash va jazo metodlarini so‘nggi, aniqrog‘i kam samara 
beradigan chora ekanligini isbotlangan. 
Xalq pedagogikasi namunalari, tarbiya metodlari va tarbiyaviy ta’sirlar muayyan 
vositalar yordamida qo‘llanilgan. Mehmon kutish, mehmonga borish, turli mehnat 
jarayonlari, hasharlar, turli gurunglar (choyxona, to‘y marosimlari), sayillar, 
oilaviy an’analar (tug‘ilgan kun, fuqarolik pasporti, umumiy o‘rta, o‘rta maxsus 
hamda oliy ma’lumotga egalik to‘g‘risidagi attestat va diplom, shuningdek, davlat 
mukofotlarini olish kabi holatlarni nishonlash) va musobaqalar o‘ziga xos tarbiya 
vositasi sanaladi.