Eзбекистон Республикаси Олий ва eрта махсус таълим вазирлиги

1-jadval
OKMK mis boyitish fabrikasi quruq boyitmasining
ratsional tarkibi

Birik-malar	Miqdori	Cu	Fe	S	O2	SiO2	CaO	Al2O3	Hokazo
CuFeS2	51,9858	18	15,821	18,164
CuS	3,0091	2,0		1,0091
FeS2	21,4829		14,656	6,826
Fe2O3	3,6061		2,5222		1,0839
SiO2	6,5					6,5
CaO	2,8						2,8
Al2O3	8,5							8,5
Hokazo	2,11								2,11
Jami	100	20	33	26	1,0839	6,5	0,5		3,4161

Chang chiqish miqdorini aniqlash

Zavoddagi ma’lumotlarga ko‘ra, yallig‘ qaytaruvchi eritish pechlari amaliyotda misning changga o‘tishi 0,85–0,6% ni tashkil etadi. U 0,5% deb qabul qilinadi.

Quyida 2-jadvalda chiqib ketuvchi gazlar bilan chiqib ketayotgan changning ratsional tarkibi keltirilgan.
Changning foizlik tarkibi quruq aralash boyitmaning foizlik tarkibiga mos tushadi.
Boyitmaning har bir birikma miqdoridan shu komponentning changga olib ketilgan miqdorini ayirib, jarayonda ishtirok etuvchi boyit­maning tarkibi va miqdori olinadi (2-jadval).


2.2.Shteyn tarkibini aniqlash

Misning shixta tarkibidan shteynga o‘tish daraja ko‘rsatkichini V.I.Smirnovning formulasidan topiladi:

Bunda, U – shixtani yallig‘ qaytaruvchi eritish pechida eritganimizda ajralib chiqqan mis, %;

2-javdal
100 kg boyitmani qayta ishlashda hosil bo‘lgan changning ratsional tarkibi

Birik- malar	Miq- dori	Cu	Fe	S	O2	SiO2	CaO	Hokazo
CuFeS2	0,2469	0,0855	0,0751	0,0863
CuS	0,0143	0,0095		0,0048
FeS2	0,1355		0,0631	0,0724
Fe2O3	0,0243		0,0169		0,0074
SiO2	0,0245					0,0245
CaO	0,0029						0,0029
Hokazo	0,516							0,0516
Jami	0,5	0,1	0,1551	0,1635	0,0074	0,0245	0,0029	0,0516

3-jadval
Changning chiqishi hisobga olingan holdagi jarayonga keltiriluvchi
boyitma miqdori

Birikmalar	Miqdori	Cu	Fe	S	O2	SiO2	CaO	Hokazo
CuFeS2	49,1396	17,014	14,9553	17,169
CuS	2,8443	1,8905		0,9538
FeS2	26,9668		12,5539	14,412
Fe2O3	4,8262		3,3757		1,450
SiO2	4,8755					4,875
CaO	0,5771						0,5771
Hokazo	10,2705							10,270
Jami	99,5	18,905	30,8849	32,536	1,450	4,875	0,5771	10,270

a – shixta tarkibidagi misning miqdori,%;
b – 1 tonna shixtani qayta ishlashda ajralib chiqadigan toshqol miqdori. Amaliyotda bu son 0,5–0,8 tonnani tashkil etadi.
sh – misning toshqoldagi tarkibi. Bu foiz taxminan shteyn tarkibidagi mis foizidan 0,01 ga teng. Ya’ni 25% shteyn olsak, 25∙ 0,01 = 0,25% toshqol tarkibidagi misning miqdori bo‘ladi.
u – kuyindi, eritish jarayoni mobaynidagi qaytmas yo‘qotishlar. Bu 0,5% ga teng (ammo bundan yuqori emas).
Shunda, U – 98% bo‘ladi. Unda shteyn tarkibida mis miqdori 100 kg boyitmadan 19 ∙ 0,98 = 18,62 kg ni tashkil etadi.
100 kg quruq boyitmaga mos keluvchi shteyn miqdori:

kg.

Zavoddan olingan ma’lumotlarga ko‘ra, shteyn tarkibi quyidagicha: Cu–25%, Fe–44%, S–25% va hokazo.

Shteyn tarkibida mis Cu₂S ko‘rinishida mavjud bo‘ladi.

Cu₂S miqdori: kg yoki 31,3070 %.

Cu₂S tarkibida S: kg yoki 6,3070 %

FeS miqdori undagi oltingugurt bo‘yicha aniqlanadi.

FeS tarkibida oltingugurt: 25-6,3070=18,6930 %

kg.

FeS miqdori: kg = 51,2569 %

FeS tarkibida temirning miqdori:

kg = 32,5639 %
Fe₃O₄ miqdori undagi temir bo‘yicha topiladi.
Fe₃O₄ tarkibida temir: 44-32,5639=11,4361 %

kg.

Miqdori	%	31,3070	51,2569	14,5969	2,8392	100
	kg	23,3175	38,1761	10,8718	2,1146	74,48
Hokazo	%				2,8392	2,8392
	kg				2,1146	2,1146
O2	%			3,1608		3,1608
	kg			2,3542		2,3542
S	%	6,3070	18,693			25
	kg	4,6975	13,9225			18,62
Fe	%		32,5639	11,4361		44
	kg		24,2536	8,5176		32,7715
Cu	%	25				25
	kg	18,62				18,62
Birik- Malar		Cu2S	FeS	Fe2O3	Hokazo	Jami

Konverter toshqolining ratsional tarkibini hisoblash

Konverter toshqolidagi SiO₂ va Fe₃O₄ miqdori aniqlanadi. Kon­­ver­ter toshqolidagi Fe₃O₄ va SiO₂ miqdorining shteyndagi mis miq­dori bilan bog‘liqlik grafigidan foydalaniladi. Konverterga shteyn bilan kelib tusha­digan magnetit, toshqol bilan chiqib ketadigan magne­tit miqdoriga teng, deb taxmin qilinadi.

Berilgan tarkibga 25% misi bo‘lgan shteyn uchun konverter tosh­qolidagi Fe₃O₄ va SiO₂ ning balans miqdori 15% va 26% ni tashkil etadi.
Konverter toshqolidagi Fe₃O₄ miqdori shteyn tarkibidan 15% yuqori deyilsa, toshqol tarkibidagi Fe₃O₄ ning haqiqiy miqdori topiladi. 15∙1,15=17,25% Fe₃O₄ ning bunday tarkibiga, asosan, konver­ter toshqolidagi SiO₂ miqdori grafik bo‘yicha taxminan 24% ni tashkil etadi.
Konverter toshqoli tarkibidagi mis miqdori o‘rtasidagi bog‘liqlik grafi­gidan aniqlanadi: shteyn uchun konverter toshqolidagi mis miqdori tax­minan 2,5% ni tashkil etadi. Konverter toshqolidagi mis Cu₂S ko‘ri­nishda. Bunday konverter toshqoli tarkibidagi mis miqdori:

%.

Konverter toshqolidagi FeS miqdori bilan shteyn tarkibidagi FeS orasidagi bog‘liqlik aniqlanadi: berilgan shteyn tarkibidagi 51,26% FeS miqdoriga konverter toshqolidagi taxminan 9,5% FeS miqdori to‘g‘ri keladi. Konverter toshqoli tarkibidagi hokazolar miqdori flusdagi ikkinchi darajali komponentlar miqdori bilan aniqlanadi.
Kvarsli flusning (75%) berilgan tozaligidan kelib chiqqan holda konverter toshqolidagi hokazolar 6% deb qabul qilinadi.
Konverter toshqolidagi FeO miqdori ular orqali aniqlanadi:

100-(17,25+24+3,131+9,5+6)=40,12%.

Toshqol tarkibidagi temirning FeO ko‘rinishdagi miqdori:

%.


Konverter toshqolidagi FeS ko‘rinishdagi temirning miqdori:

%.

Konverter toshqolidagi temirning umumiy miqdori:
31,1853+12,4821+6,0354=49,6534 %.

Konverter toshqolining tarkibi quyidagicha, %:

Cu₂S – 3,131

Fe₃O₄ – 17,25
SiO₂ – 24
FeS – 9,5
FeO – 40,12
hokazo – 6
(Cu=2,5%, Fe=49,7028 %).