F. B. Ashurov ‘’plastmassalardan buyum olishning zamonaviy usullari’’

 
 
bu erda m - kukunsimon materialning massasi, kg; 200 - maxsus silindrning
hajmi, m
3
. 
SHuni alohida takidlash kerakki, materialning solishtirma hajmi qanchalik
kichik bo‘lsa, to‘kmaning zichligi shunchalik yuqori bo‘ladi, undan sifatli
buyum olish qulay va uni qayta ishlash oson bo‘ladi. Zichlanish
koffitsienti (K) qoliplash va presslash paytida qoliplanadigan material
hajmining o‘zgarishini ifodalaydi va u quyidagi formula bilan hisoblanadi: 
T
c
K



 
bu erda ρ
c 
- suyuqlanmaning zichligi, kg/m³; ρ
t
- materialning to‘kma zichligi, 
kg/m³. 
Kukunsimon, tolali va granulalangan materiallarni pressqoliplarda qayta
ishlash uchun ularning zichlanish koeffitsientlarini aniqlash katta amaliy
ahamiyatga ega. Pressqoliplarning yuklash hajmini hisoblash uchun
materialning zichlanish koeffitsientidan qo‘llaniladi. Odatda, kattiq polimer
materiali suyuqlanma holatiga o‘tganda, uning hajmi kamayadi. Materialni 
ekstruziyalash yoki bosim ostida quyish paytida shnekning meyorlash mintaqasi 
suyuqlanma bilan doimiy (uzluksiz) ravishda to‘lib turishi uchun yuklash 
mintaqasining hajmi meyorlash mintaqasi hajmiga nisbatan kattaroq bo‘ladi. 
Mana shu hajmlarning o‘zaro nisbati zichlanish koeffitsienti (K) orqali aniqlanadi. 
Ammo shnek o‘lchamlarini hisoblash uchun zichlanish koeffitsientidan 1,5 
marotaba katta bo‘lgan siqilish koeffitsienti yoki darajasi (K
s
) dan qo‘llaniladi.

---

66 
Siqilish koeffitsienti yoki darajasi (K
s
) siqilish mintaqasida paydo bo‘ladigan 
havo yoki uchuvchan moddalarini chetlashtirish maqsadida kuchlarni zaxiralash 
uchun va suyuqlanmani yanada zichlantirish uchun kerak bo‘ladi.
Siqilish koeffitsienti yoki darajasi bosimga, zarrachalarning shakli 
(kukunsimon, granula, kub, biser va h.) ga bog‘liq bo‘lib u 2,7- 4,7 atrofida 
o‘zgarishi mumkin. G‘ovak polimer materiallari uchun ularning hajmiy massasini 
aniqlash katta amaliy ahamiyatga ega. G‘ovak polimerlar va ko‘pikli plastiklar, 
odatda, havo yoki gaz bilan to‘ldirilgan bo‘ladi. Ularning hajmiy massasini 
aniqlash uchun namuna massasi analitik tarozida aniq o‘lchanadi, uning hajmi esa, 
mikrometr yoki shtangensirkul yordamida chiziqli o‘lchamlarni o‘lchash yo‘li 
bilan hisoblanadi. 
Materialning hajmiy massasi quyidagi formula bilan hisoblanadi (kg/m
3
):
m


bu erda m- namunaning massasi, kg; v- namunaning hajmi.