Ғ. м. қосимов менежмент ўзбекистоп Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги упиверситетлар ва олий техника

Корхонанинг ишлаб чиқариш фаолияти ва бошқа 
вазифалари орасидаги боғлиқликлар, табиийки, тўқна- 
шувларнинг келиб чиқишига сабаб бўлиши мумкин. 
Маркетинг хизмат бўлими, масалан, ишлаб чиқариш- 
ни мижозлар талабига ҳозир жавоб бўлмаслигидан 
шикоят қилсалар, ишлаб чиқарувчилар эса маркетинг 
хизмат бўлимига талаблар қўйиши мумкин, чунки 
ишлаб чиқариш имконини текшириб кўрмасдан, ми- 
жозларга ҳар қандай ваъдалар беравермаслик керак.
Гурухдар орасида бўлиши мумкин бўлган тўқна- 
шувларнинг асосий сабабларига неъматлардан бир- 
галикда фойдаланишлари, масалаларнинг ўзаро боғ- 
лиқликлари, мақсадларини ва қимматини ҳис қилиш- 
ларини \ар хиллиги, тавсифларни мос келмаслиги, 
ёмон чиқишимлилиги киради.
Рақобатлашиш қобилияти — бу корхона ўзининг 
рақобатчиларига солиштирганда ўта яхши ишлаб чи- 
қариши тушунилади. Рақобатдаги устунлик — бу ифо- 
даланган омилкорлик бўлиб, ўз мижозларини жалб 
қилдириш ва сак^аб қолиш имкониятидир.
Ишлаб чиқариш соҳасидаги бош ечим компания- 
ларнинг бош режалари билан амалга оширилади. Бу 
ечимлар қуйидаги тоифаларда бўлиши мумкин:
— ишлаб чиқариш жараёнини танлаш.Йиғув кон- 
вейери. Меҳнатни ихтисослаштириш;
— ишлаб чиқариш қуввати бўйича ечимлар. Қан- 
дай ўлчамдаги корхона;
— вертикал бирлашув. Бошланғич материалларни 
сотиб олиш ёки чиқариш;
— ишчи кучини ташкил қилиш. Меҳнатни ихти­
сослаштириш;
— технология. Раҳнамолик ёки бошқа тажрибалар- 
ни ишлатиш;
— моддий-техник кафолатлар. Омборхонага ёки 
муайян буюртмаларга ишлаб чиқариш;
— жойланиш ўрни, Бозорга яқин жойдами ёки 
хом ашё манбалари яқинидами.
Халқаро рақобат ишлаб чиқариш соҳасидаги «иш­
лаб чиқариш-истеъмолчиларнинг эҳтиёжи» занжирча-
135
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

сига эътибор беришга мажбур қилмоқца. Халқаро ра- 
қобат «олдинги асосларга қараб қайтишни» мажбур 
қилмокда, яъни ишлаб чиқаришнинг бош талабла- 
ридан оддийликка таяниш, кичик кўламда маҳсулот 
чиқариш, йиғув буюмларини тез-тез етказиб туриш, 
ишлаб чиқариш кафолатларини камайтириш, бош- 
лаб қўйиладиган ишларни камайтириш, қоғоз ишла- 
рининг ҳажмини камайтириш, бод-бод текшириш, 
қар хил иш турларини камайтириш ва шунга ўхшаш 
масалаларни қўймоқда. Хулоса қилиб айтиш мумкин- 
ки, ишлаб чиқаришни бошқаришда бош (муҳим, ус­
тувор) ҳамда курашиш усулининг ечимлари қўлла- 
нилади. Халқаро рақобатлаша олишнинг муваффақи- 
ятли фойдаланилаётган учта муҳим тамойилларига 
«аниқ вақтда», сифатни мажмуи назорат тамойили, 
таъм ирлов олдини олиш хи зм ати н и н г мажмуи 
тамойили киради.
Ишлаб чиқаришни йириклаштирилган режалаш- 
тиришнинг мақсади операцион тизимдаги маҳсулот- 
лар ва хизмат кўрсатишларга бўлган барча талаблар- 
ни юқорида таъкидланган харажатларнинг умумий 
йиғиндиси бўйича минимал ҳолда қондирйшдир. Оп- 
тимал стратегия муайян операцион тизим учун унинг 
тавсифи билан белгиланади.
тизимлар, таьминлаш тизимчалари ва режалаштириш 
ва назорат тизимчал^ридан ташкил топган. Операция­
ли тизимнинг асосий мақсади муайян истеъмолчи- 
лардаги эҳтиёжларни қондириш учун маҳсулот иш ­
лаб чиқаришда ёки хизмат курсатищда ифодаланади. 
Ишлаб чиқаришнинг умумий ҳажмини стратегик ре- 
жалаштиришда учга бўлиб қаралади:
— ўзгармас ишчи кучида ўзгармас ишлаб чиқа- 
риш ҳажми;
— ўзгармас ишчи кучида ўзгарувчан ҳажмда маҳ- 
сулот ишлаб чиқариш;
Учта асосий 
стратегиялар
Корхонадаги опера- 
ц и яли ти зи м қайта 
иш ланадиган кичик
136
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— 
ўзгарувчан ишчи кучида ўзгарувчан ҳажмда маҳ- 
сулот ишлаб чиқариш.
Биринчи стратегик режалаштиришда ишлаб чиқа- 
риш ҳажми ўзгармаганлиги учун ёлланган ишчиларни 
ўзгартиришга зарурат йўқ. Умумий талаб ҳажми билан 
ишлаб чиқариладиган маҳсулот ҳажми ўртасидаги фарқ 
ишлаб чиқарилган маҳсулотни захирага қўйилишининг 
кўпайиши ёки камайиши билан ўрни тўлдирилади. 
Мисол учун, шаҳардаги сув таъминоти тизими юқори- 
даги стратегик режалаштиришга мос келади.
Иккинчи стратегик режалаштириш ишлаб чиқа- 
риш ҳажми билан ишчи кучининг сони орасидаги 
тафовут отгул (ортиқча ишланган вақт учун олинган 
дам олиш куни) бериш ҳисобига иш вақтини меъё- 
ридан юқори ташкил этиш ёки иш ҳажмининг бир 
қисмини субпудратчига берилиши билан тартибга со- 
линади. Масалан, юридик фирма ва шахеий банк чек- 
ларининг матбуоти бўйича компаниялардаги юқори 
малакали ишчи кучларидан фойдаланиш ушбу қону- 
ниятга мос келади.
Учинчи стратегик режалаштириш кенг тарқалган, 
оғир меҳнат сиғимли ишлаб чиқаришда юқори мала­
кали меҳнат талаб этилмайдиган ҳамда мавсумий 
ишларда қўлланилади.
Амалда ҳар қандай операцияли тизим учун ушбу 
стратегик режалаштиришнинг бири ишлаб чиқариш- 
ни умумий харажатини пасайтирган ҳолда оптимал 
режалаштириш усулини ишлаб чиқишда қўллаш мум­
кин. Аммо муайян ишлаб чиқариш режаларида деяр- 
ли икки ва ҳатто учала кўрсатилган тамойиллар му- 
жасамлашганини кузатиш мумкин.