F. R. Qodirova, sh. Q. Toshpo'latova, N. M. Kayumova

Mudira tomonidan ta'Iim-tarbiya ishlarini kuzatish, nazorat qilish usul va uslublari.
"Ilk qadam" Dasturida maktabgacha yoshdagi bolalarning mehnat tarbiyasining quyidagi vazifalari belgilandi:

1. 
   mehnat faoliyati zaminlarini tarbiyalash;
   

2. 
   mehnat malakalarini shakllantirish
   

v) boialar mehnat faoliyati mazmunini asta-sekin kengaytira borib, ularni takomillashtirish;
g) shaxsning muhim sifatlari: mehnatga intilish odatini, mas’uliyat, g’amxo'rlik, tejamkorlik, mehnatsevarlik, mehnatda qatnashishga tayyorgarlik, qat'iylikni zarurat tug'ilganda mehnatga qo'shila bilshni tarbiyalash;
d) topshiriqni bajarishning boshlanishi va pirovard natija o'rtasida bog'liqlikni aniqlashni o'rgatish, mehnatning ahamiyatni tushuntirish, mehnat natijalariga tejamkorlik bilan yondashishni tarbiyalash;
e) topshiriqlarga mas’uliyatli munosabat, ishni oxirigacha yetkazish ko'nikmasi ishtiyoqi, uni sifatli bajarishga intilish asoslarini shakllantirish;
j) mehnat madaniyatini tarkib toptirish; o'zining ishini va umumishni rejalashtirish va uyushtirishning elementar malakalarini, uning izchilligini taqsimlash, ish uchun kerakli hamma narsani hozirlash, jihozlardan to'g'ri foydalanish, mehnat jarayoni tugagach, hamma narsani joy-joyida olib borib, qiyin malakalarni tayyorlash.
z) o'z harakatlarini o'rtoqlarining harakatlari bilan muvofiqlashtirish, yordam zarurligini ko'ra bilish, yordamni o'z tashabbusi bilan ko'rsatishni o'rgatish.
Bolalarning mehnat faoliyatlari turli yosh guruhlarda tegishli shakllar yordamida amalga oshiriladi.
MAKTABGACHA TALIM MUASSASASIDA TA’LIM-
TARBIYAISHLARIGA RAHBARLIK QILISH
O'yin faoliyatini kuzatish va tahlil qilish ‘juda murakkab ish. Bu o'yinning maktabgacha yoshdagi bola shaxsini rivojlantirishdagi alohida ahamiyati, maktabgacha ta'lim muassasasida olib boriladigan ta'lim-tarbiya jarayonida olib boriladigan o'rni, o'yin turlarining xilma-xilligi va ularni rivojlantirish xususiyatlari bilan bog'liqligi tufaylidir.
Bu xususiyatlarni yaxshi bilish o'yin faoliyatini chuqur tahiil qilishni va mudira tomonidan tarbiyachilarga o'z vaqtida yordam ko'rsatishni ta’minlaydi. Bolalarning o'yinlari xilma-xilligi bilan farqlanadi. U maktabgacha bo'lgan butun bolalik davrida mazmuni, uyushtirilishi, o'yinda bolaning faolligini namoyon qilish xarakteriga ko'ra, ularning bolalarga ko'rsatadigan ta'siri va nihoyat kelib chikishiga ko'ra katta o'zgarishlarni boshidan kechiradi.
Mudira ishni o'yin turlarini tanlashga qaratadi. Mashg'ulotdagi didiktik o'yinlar syujetli-rolli, qoidali, harakat- li, musiqaviy didaktik o'yinlari, stol ustida o'ynaladigan o'yinlar, tinch o'yinlar va ijodiy o'yinlar tarbiyachi tomonidan rejalashtirishning maqsadliligiga, ularga rahbarlik darajasini nazorat qilib borib, tajriba asosida tarbiyachiga metodik-amaliy maslahatlar beradi. Turli yosh guruhlardagi o'yin tizimini "Ilk qadam" dastur asosida ishlab chiqadi va o'yin jarayonini kuzatish jadvalini tuzadi.
O'yin faoliyatining paydo bo'lishi va rivojlanishi uchun sharoitlarning ta'minlanganligi (o'yin uchun berilgan vaqtning yetarliligi, o'yin faoliyatini kengaytirish uchun joyning, zarur o'yinchoq va qo'llanmalarning mavjudligi va kabinetda ularni to'g'ri joylashtirilishi, bolalarni taassurotlar bilan boyitish va yaxshi kayfiyatlari);
O'yin faoliyatiga rahbarlik metodikasi - bolalarning emotsional ijobiy holatlarini qo'llab-quvvatlash va yax- shilashga yo'llangan metod va usullar, o'ynovchilarning faolligini ta'minlash, faoliyatning bir turidan ikkinchisiga o'z vaqtida o'tish, bunga qanday metod va usullar bilan erishiladi? O'yin faoliyatini uzaytirish va murakkablashtirish, bolaning ilk yoshida o'yindan uning nutqini tushunishni rivojlantirjsh va faolligini tarkib toptirish maqsadlarida foydalanish, ijobiy o'zaro munosabatlar va boshqa axloqiy sifatlarni tarbiyalash.
Mudira o'z oldiga quyidagi vazifalarni qo'yadi.
O'yinni faoliyat tarzida rivojlantirish;
O'yindan bolalarga ta’lim-tarbiya berishda foydalanish.

Guruhda to'laqonli o'yinlarning rivojlanishi uchun sharoitlar yaratilishiga:

1. 
   tarbiyachining o'yin qobiliyatlariga rahbarlik qilishi;
   

2. 
   o'yin muhitini yaratish;
   

v) kundalik kun tartibida o'yin uchun vaqtning yetarliligiga alohida e'tibor berib bordi.
Tajriba shuni ko'rsatdiki, bolalarning o'yin jarayonidagi xatti-harakatlari, ularning katta yoshlilarga taqlid qilish istagidan dalolat beradi. Bolaning o'yini odamlarning xatti- harakatlari, xulq-atvori, o'zaro munosabatlarini o'yin roli vositasida ijodiy aks ettirishdan iboratbo'ldi.
g) ota-onalar jamoatchiligi bilan ish uslublari.
Mudiraning jamoatchiiik va mahalla qo'mitasi bilan ish metodlari quyidagi tarzda amalga oshiriladi:

1. 
   Ota-onalar va jamoatchiiik uchun anjumanlar.
   
2. 
   Ota-onalar universitetlari. Bunda oila markazidan vakil, yetuk olimlar, maktabgacha ta'lim bo'limi xodimlari va barcha ota-onalar ishtirok etadilar. Ota-onalar universitetning asosiy maqsadi Davlat va jamiyatimiz tomonidan oila va bolalar tarbiyasiga masalalari va kamchiliklarini, muammolarini hal etishdan iborat.
   

Mudira hududiga tegishli maktab bilan aloqa o'rnatib bir yilga mo'ljallangan reja asosida ish ko'radi. Ushbu reja asosida muassasaning asosiy vazifalari, maktab tomonidan amalga oshiriladigan tadbiriy choralar, bolani maktab ta'limiga tayyorlash, lotin alifbosida o'qish, yozishni mukammal o'rganish va bunda mudira hamda maktab direktorining vazifalari belgilanadi.
a) ma’muriy xo'jalik faoliyat - bunda reja kontingenti bo'yicha bolalarnijoylashtirish, maktabgacha ta’lim muassasasi dasturi- ning maktabgacha ta’lim tizimida belgilangan xarajatlarni o'z vaqtida joy-joyiga qo'yib ishlatishni tashkil etish, bolalarni ovqatlantirishni to'g'ri tashkil etish, yozgi sog'lomlashtirish mezonlarini tashkil etish, xizmat qiluvchi xodimlarni to'g'ri joylashtirish va ishlash malakalarini oshirish, mehnatni ratsional ravishda tashkil etishdan iborat.
b) dastur talablarining bajarilishiga mudiraning rahbarligi va nazorati.
O’quv-tarbiya jarayonini takomillashtirish, maktabgacha ta’iimning innovatsiya shakllarini rivojiantirish maqsadida maktabgacha ta’lim muassasasida Pedagoglar kengashi faoliyat ko'rsatadi. Pedagoglar kengashi a’zolarini saylash tartibi va uning vakolatiga kiradigan masalalar maktabgacha ta’lim muassasasi ustavida belgilanadi.
Maktabgacha ta’lim muassasasiga bevosita rahbarlik qilish mudira tomonidan amalga oshiriladi. Maktabgacha ta’lim muassasasi mudirini ishga qabul qilish qonun hujjatlarida belgilangan tartibda O'zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi bilan kelishilgan holda amalga oshiriladi.

• 
  Davlat maktabgacha ta’lim muassasasi mudiri bilan mehnat lozimnomasi bir yil muddatga tuziladi.
  
• 
  Maktabgacha ta’lim muassasasi mudiri Iavozimiga O’zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan belgilanadi.
  

MAKTABGACHA TA’LIM MUASSASASI
MUDIRI FAOLIYATI:

• 
  Maktabgacha ta’lim muassasasi nomidan ishonchnomasiz faoliyat ko'rsatadi, barcha muassasa va tashkilotlarda uning manfaatlarini ifodalaydi;
  
• 
  maktabgacha ta’lim muassasasi mol-mulkim o’ziga berilgan vakolatlar doirasida tasarruf etadi;
  
• 
  ishonchnomalar beradi;
  
• 
  bank muassasalarida hisob raqamlari ochadi;
  
• 
  maktabgacha ta’lim muassasasi xodimlarini ishga qabul qilish va joy-joyiga qo'yishni amalga oshiradi, rag'batlantiradi, intizomiy jazo choralarini ko'radi va ular bilan tuzilgan mehnat lozimnomalarini to'xtatadi;
  

~ o'z vakolati doirasida buyruqlar (farmoyishlar) chiqaradi;

• 
  maktabgacha ta'lim muassasasining ishini takomillash- tirish, moddiy bazasini mustahkamlash, xodimlarni ijtimoiy muhofaza qilishni ta'minlash bo'yicha takliflarni ko'rib chiqish uchun maktabgacha ta’limni boshqarish yuqori organiga kiritadi;
  
• 
  bolalar hayoti va sog'lig'ini muhofaza qilishning samarali tashkil etilishi, o'quv-tarbiya jarayoni, moliya-xo'jalik faoliyati ahvoli, moddiy-texnikbazasining mustahkamlanishi va moddiy boyliklarning saqlanishi uchun javob beradi.
  

Maktabgacha ta’lim muassasasi ma'muriyati jamoat tashkilotlari bilan hamkorlikda o'z-o'zini boshqaruv asosida bolalarni tarbiyalashda yuksak natijalarga erishishga qodir bo'lgan turg'un mehnat jamoasini shakllantiradi; kadrlarni muntazam takomillashtirib borish, pedagogik va xizmat ko'rsatish, mehnat samaradorligini oshirish ruhida tarbiyalaydi, o'z jamoasi, tanlagan kasbi uchun faxrlanish hissini shakllantiradi.
Maktabgacha ta'lim muassasasi rahbarlari kadrlarning kasb mahoratini, umumiy ta’lim mahoratini, umumiy ta’lim va madaniy darajasini muntazam o'stirib borishga g'amxo'rlik qiladi; xodimlar malakasini hisobga olgan holda va maktabgacha ta'lim muassasasi manfaatlaridan kelib chiqib, ularni ratsional va o'z vaqtida joydan-joyga ko'chirib turilishini ta’minlaydi. Bu maqsadlar uchun ma’muriyat ruhiy- pedagogik o'quvchining huquqiy va iqtisodiy o'quv bilan organik uyg'unlanishini ta’minlaydi; xodimlar malakasini bevosita maktabgacha ta'lim muassasasida oshirish uchun lozim-sharoit yaratadi, murabbiylik harakatini rivojlantiradi; mamlakatda va chet ellarda pedagogik va boshqa aralash fanlardan erishgan yutuqlar haqida axborot beradi.
Ma’muriyat jamoat tashkilotlari bilan birgalikda maktabgacha ta’lim muassasalari xodimlarini attestatsiyadan o'tkazish uchun optimal lozim-sharoitlarni ta’minlaydi, ularga o'z vaqtida zarur metodik yordam ko'rsatadi.
e] mudiraning maktabgacha ta'lim bo'limlari, ota- onalar, jamoat oldidagi hisobdorligi.
Maktabgacha ta'lim muassasasining mudiri amaldagi qonunchilik doirasidagi pedagog xodimlari va ma’muriyatini, ularning kasb-kor va mansab faoliyatlariga asossiz aralashuvi- ga chek qo'yuvchi zarur choralar ko'radi. Shuningdek, jamoaga nisbatan ma'muriy-buyruqbozlik urinishlariga, uning mustaqilligini cheklovchi buyruqlarga chek qo'yadi, shu masalalar bo'yicha tegishli organlarga murojaat qiladi.
Mudira ishonch qog'ozisiz maktabgacha ta'lim muassasasi nomidanharakatqiladi,barchashirkatvajamoatkorkabinetlari, muassasalar va tashkilotlarida uning manfaatini himoya qiladi; kreditlar tarqatadi; lozimnomalar tuzadi, ishonch qog'ozlarini beradi, banklarda va boshqa hisoblarini ochadi; maktabgacha ta'lim muassasasi uchun zarur bo'lgan jihozlar va boshqa moddiy resurslarni xohlagan korkabinetlardan, tashkilotlardan, shirkatlardan va ayrim shaxslardan naqd pulga yoki pul o'tkazish yo'li bilan ijaraga olish va buyurtma berish huquqiga ega.
Mudira maktabgacha ta'lim muassasasi huquqi doirasida buyruq chiqaradi, ko'rsatma beradi. Bu buyruq va ko'rsatmalar maktabgacha ta’lim muassasasining barcha xodimlari uchun majburiydir. Tarbiyachi-metodist, katta tibbiy yordam hamshirasi, xo'jalik mudirining o‘z huquqlari doirasida bergan ko'rsatmalari barcha xodimlar uchun majburiydir.
Maktabgacha ta'lim muassasasining shaxsiy tarkibi quyidagilardan iborat: Ma’muriy guruh (mudir, tarbiyachi- metodist, xo'jalik mudiri, katta tibbiy yordam hamshirasi), pedagogika, tibbiy yordam, xizmat ko'rsatish tarmoqlari xodimlari.
Maktabgacha ta’lim muassasasi ma'muriyati har bir tarkibiy birlikka tegishli moddiy resurslarni berkitadi. Mehnat jamoasi vakolatini amalga oshirishning asosiy shakli umumiy yig'ilishidir.
Maktabgacha ta'lim muassasasining umumiy yig'ilishi:

• 
  maktabgacha ta'lim muassasasining Ustavini ko'rib chiqadi va qabul qiladi;
  
• 
  maktabgacha ta'lim muassasasi kengashini tuzish zarurini aniqlaydi, kengash tarkibini va uning raisini saylaydi;
  
• 
  yillik va istiqbol rejalarni muhokama qiladi, tasdiqlaydi, uning bajarilishi haqida ma’muriyat hisobotini eshitadi, pedagogik va xizmat ko'rsatish mehnatining samaradorligini oshirish yo'llarini belgilaydi;
  

Jamoalozimnomasini muhokama qiladi vakasabauyushmasi qo'mitasiga taqdim etadi.