Fakulteti guruh talabasi ning

Kalit so‘zlar: yuqori qovushqoqli neft va tabiiy bitumlar, qazib chiqarishning karyerli va shaxtali usullari, mahsulot olishning “sovuq” usuli, qazib chiqrishning issiqlik metodlari, quduq tubi zonasini issiq-bug’ bilan ishlov berish, qatlamga issiqlik tashuvchi haydash, bug’gravitatsiya tasir jarayoni.

I. Adabiyotlar tahlili va metodologiya.
1.1. Neft konlari.
Yer poʻstida maʼlum tektonik strukturada joylashgan va uni chiqarib olish iqtisodiy ji-hatdan foydali hisoblangan neft uyumlari. Neft konlari antiklinal burmalarda va tektonik uzilgan monostrukturali tabiiy tutqichlarda joylashgan. Neft konlarini tavsiflovchi asosiy para-metrlar: kon maydonining geologik tuzilishi, lokal strukturaning asosiy strukturalarga nisbatan joylashishi, turli strukturali palanlar mavjudligi, mahsuldor gorizontlar, uyumlar turi, uglevodorodlarning fazaviy xrlati, zaxiralari, ularning maydon boʻylab zichligi va boshqa Neft konlari bir necha strukturali qavatlarni birlashtirishi mumkin. Uyumlar turiga qarab konlar bir qatlamli yoki koʻp qatlamli boʻladi. Konda neftning fazaviy miqdoriga qarab neft, neft-gaz, gaz-neft, gaz-kondensat-neft konlariga boʻlinadi. Oʻzaro yaqin joylashgan bir necha yirik neft-gaz konlari havzalarni tashkil qiladi.
Neft konlari tabiatda, asosan, choʻkindi jinslardan hosil boʻlganligi sababli bir yoki bir necha mahsuldor qatlamdan tuziladi. Neft konlari zaxiralari umumiy (geologik) va olinishi mumkin boʻlgan (sanoat) zaxiralariga boʻlinadi.
Neft va gaz uyumlari tuzilishiga koʻra, katlamli gumbaz uyumi (govakli jinslarda), qatlamsiz gumbaz uyumi (gʻovak yoki darzli jinslarda) va stratigrafik chegaralangan guruhlarga boʻlinadi.
Neft konlari Yer yuzining barcha kitʼalarida, kontinental shelfda uchraydi. Jumladan, Meksika qoʻltigʻi neft-gazli havzasi, Shimoliy dengiz, Kaspiy, Kora va Oʻrta dengizlar va boshqa suv xav-zalari tubidagi jinslarda mavjud. Neft va gaz konlari proterozoy erasidan toʻrtlamchi davrgacha boʻlgan qatlamlar orasida joylashgan. Xorijda 19-asrda Apsheron yarim orol, Grozniy shahri yaqinida, Krasnodar oʻlkasi, Cheliken yarim orol va boshqa joylarda topilgan. Keyin-roq Turkmaniston, Qozogʻiston, Ukraina, AQSH, Nigeriya, Yaqin Sharq mamlakatlarida ham Neft konlari ishga tushirildi.
Oʻzbekiston Respublikasi hududida neft va gazliligi aniqdangan 5 regionda (Buxoro—Xiva, Ustyurt, Surxon-daryo, Hisor jan.-gʻarbi va Fargʻona) neft va gazni qidirish boʻyicha regional ishlar olib borilmoqda. Natijada 450 dan ortiq suyuq va gazsimon uglevodorod yigʻilmalari aniqlangan boʻlib, ular 155 konda mujassamlashgan.
Hozirgigacha maʼlum boʻlgan konlarda uglevodorod zaxirasi miqdori boʻyicha Konlardan neft chiqarish. birinchi oʻrinda (74,3%) kichik, ikkinchi oʻrinda oʻrta (14,4%), uchinchi oʻrinda yirik (10%) va toʻrtinchi oʻrinda (1,3%) unikal konlar turadi. Uglevodorod konlarining 66% Buxoro—Xiva, 17,5% Fargʻona, 7% Surxondaryo, 5,7% Hisor jan-gʻarbi va 3,2% Ustyurt regionlarida joylashgan. Mahsuldorlikning stratigrafik diapazoni paleozoydan (Ustyurt regioni) neogen (Fargona regioni) yotqiziqlari oraligʻini qamrab olgan. Fargʻona regionida qidiruv ishlari jadal olib borildi. Dastlabki kon (Chi-myon) 1900-yilda ochilgan. 1980-yillarning boshigacha Fargʻona regioni neft qazib olish, zaxiralarni oshirish surʼati boʻyicha Oʻzbekistonda yetakchi oʻrinda edi.
Fargʻonadagi neft konlarini oʻrganish va oʻzlashtirishda oʻzbekistonlik olimlardan O.M. Akramxoʻjayev, P. K.Azimov, O. S. Vyalov, M. S. Saydaliyeva, A. H. Hoji-matov va boshqa salmoqli hissa qoʻshdilar. 1985-yildan boshlab suyuq uglevodorodlarni chiqarib olish boʻyicha Buxoro—Xiva regioni Fargona regionidan oʻzib, Oʻzbekistonda yetakchi oʻrinni egalladi. Bu regionda neft, gaz va kondensat zaxiralarini oshirishda N. X. Alimuhamedov, T. L. Bo-bojonov, A. V. Vaxrbov, A. G. Ibroximov. V. A. Kulagin va boshqa bir qancha olim va ishlab chiqarish mutaxassislarining hissasi bor.
Oʻzbekistonda sanoat ahamiyatiga ega boʻlgan 86 ta neft koni ochilgan, ulardan 36 tasi neft konlari, 24 tasi neft-gaz va gaz-neft konlari va 26 tasi neftgazkondensat konlari toi-fasiga kiritilgan va hozirgi neft 63 kondan chiqarib olinmoqda. Hozirgi neft qazib olish surʼatida razvedka qilingan neft zaxirasi respublika ehtiyojini 30 yildan ortiqroq muddatga taʼminlaydi. 14 ta neft konida razvedka ishlari olib borilmoqda va ularning jami zaxirasi 185 mln. t ni tashkil etadi.
Oʻzbekiston regionlari boʻyicha neftning bashoratli resurslari notekis tak,simlanib, ularning asosiy kismi Fargona (74,8%) va Surxondaryo (10,5%) regionlarida mujassamlangan. Fargʻona regionida neftning bashorat qilingan resurslari, asosan, paleogen va neogen yotqiziklarida baholangan.
Buxoro—Xiva regionida neftning bashorat qilingan resurslari yuqori yuraning karbonat yotqiziqlari va quyi boʻrning terrigen yotqiziklari bilan boglik. Oʻrtacha va nisbatan yirik neft konlarining ochilishi Surxondaryo megasinklinalining tuz osti yotqiziqlarida kutilmoqda. Ustyurt regioni Kaspiy oldi sineklizasi bilan taqqoslanganda geologik tuzilishdagi oʻxshashliklar aniklanib, bu regionda paleozoy yotqiziqlarining neftliligini baholash imkonini berdi. Oʻzbekistonda neft qazib olish uzok, yillik soha boʻlishiga qaramasdan shoʻrolar rejimi davrida oʻz ehtiyojini qoplay olmaganligi sababli har yili 6,0 mln. t neft chetdan olib ke-linar edi. Mustaqillik yillarida Oʻzbekistonda neft qazib olish surʼati dinamik tarzda oʻsib bormoqda (1999-yilda 8,2 mln. t) va suyuq yoqilgʻiga boʻlgan ehtiyoj toʻla qoplanmoqda. Neft va gaz jahon qishloq xo'jaligida o ‘g ‘itlarni tayyorlashda komponent sifatida foydalaniladi. Neft yordamida dunyoning har qanday megapolisiga mahsulotlarni tashib keltirish; bugungi kunda sivilizatsiyaning jadal taraqqiyoti uchun plastmassani va kimyoviy moddalarni ishlab chiqarishda hamda davlatlarning rivojlanishini asosiy poydevori hisoblanadi.
Bu foydali qazilmalarni qazib chiqarish asosida qayta ishlash faol rivojlanadi, eng avvalo yangi materiallar ishlab chiqarish bo’yicha kimyo sanoati, iqtisodiyotning barcha muhim tarmoqlarida texnologik jarayonlar takomillashadi. Shahar va tumanlarni keng qamrovli gazlashtirish katta sotsial ahamiyatga ega bo’ldi, atrof muhitni ekologik sog’lomlashtirish va hayot faoliyati xavfsizligining muhim omili bo’ldi. Shunday qilib, neft va gaz zamonaviy texnik-texnologik, ekologik va sotsial taraqqiyotning zaruriy asosini yaratdi. Neft va gaz hosil bo’lishining konlarni shakllanishini o’rganishga va ularni fazoviy joylashish qonuniyatlarini o’rganishga asoslangan zamonaviy nazariyasi turli fazaviy tarkibli uglevodorodlarni bosqichli generatsiyalanishining biogen cho’kindi-migratsion nazariyasini o’zida namoyon qiladi. U neftgazgeologiyasi maktabining asoschisi, taniqli olim akademik I.M.Gubkin tomonidan yaratilgan organik konsepsiyaning taraqqiylashgani hisoblanadi. XX asrning 80-yillarida bu nazariyaning neftgazlilik istiqbollarini yuqori ishonch bilan alohida miqdoriy bashoratlashni ta’minlaydigan evolyutsionkatagenetik modeli ishlab chiqildi. Unga muvofiq navbati bilan kursning muhim nazariy holatlari ko’rib chiqiladi: uglevodorodlarni hosil bo’lishi, uyumlarni shakllanishi va joylashish qonuniyatlari, neftgazlilik istiqbollarini baholash va konlarni izlashning asosiy yo’nalishlarini asoslash, neftgazgeologik rayonlashtirish, izlov-qidiruv ishlarining oqilona ketma-ketligi samaradorligini oshirish yo’llari hamda ularni neft va gaz resurslarini o’zlashtirishning yuqori rentabelligini belgilaydigan joylashtirish sistemalarini ratsional ekologik ta’minlash. Neft va gazga geologik-qidiruv ishlarini tayyorlash va bajarish jarayonida yo’riqnoma sifatida bozor iqtisodiyoti sharoitlarida davlatning yoqilg’i-energetika kompleksini rivojlantirish to’g’risidagi zamonaviy geologik va ekologik fanlarining asosiy holatlaridan foydalanish lozim. Neftgaz mutaxassisligining geologik-qidiruv ishlari konlarni izlash va qidirishni to’liq ekologik ta’minlagan holda yuqori iqtisodiy samaradorlik bilan amalga oshirilishi lozim. Bunda izlashqidirish jarayonida, ishlarning turi va hajmlarini ketma-ketligi va amalga oshirish rejimlarida, ularni minimal xarajatlar bilan bajarish muddatlarida optimal sharoitlar saqlanishi kerak. Geologik-qidiruv ishlariga sarflangan ahamiyatli xarajatlarni o’z vaqtida qoplash maksimal neftgaz potensialiga ega bo’lgan regionlar va maydonlarni izlov-qidiruv burg’ilashga kiritish bilan belgilanadi va o’lchamlari bo’yicha ahamiyatli yangi konlarni ochilishi bilan ta’minlanadi. Bu neft va gazni izlashning zamonaviy strategiyasini tashkil etadi. Darslik “Neft va gaz uyumlarini izlash va qidirish metodlari” fani dasturi bo’yicha yozildi. Darslikda jahonning turli mamlakatlari va Respublikamizning neft va gaz sanoatini shakllanishi va rivojlanish istiqbollari, tog’ jinslarining kollektorlik xossalari, kollektor jinslarning tasnifi va tavsifi, qoplama jinslar va ularning xossalari, tabiiy saqlagichlar, yer qobig’ida neft va gazni tarqalishining asosiy xususiyatlari, neft va gazga geologik-qidiruv ishlarining metodik asoslari, neft va gaz konlarini izlash va qidirish jarayonida tuziladigan grafik materiallar, neft va gazga geologik-qidiruv ishlarining davrlari va bosqichlari, quduqlarni burg’ilash jarayonida tog’ jinslari namunalarini olish, mahsuldor qatlamlarni ochish va sinash hamda geologik-qidiruv ishlarining samaradorligini baholash metodikasi berilgan. Mazkur darslikni tayyorlashda sohaga tegishli darslik va o’quv qo’llanmalardan, shuningdek, keyingi yillarda xorijda va Respublikamizda nashr etilgan adabiyotlar, monografiyalar hamda ilmiy maqolalardan foydalanildi. Darslik davlat tilida birinchi marta tayyorlanganligi sababli unda ba’zi kamchiliklar va xatolar uchrashi mumkin. Mualliflar kitobxonlarning mazkur darslik xususidagi fikr va mulohazalarini mamnuniyat bilan qabul qiladi.
Neft sanoati 150 yildan ortiq tarixga ega. Uning boshlanishini 1858-yilda AQSH da Dreyk tomonidan mexanik yo’l bilan chuqurligi 29 m burg’ilangan neft qudug’i bilan bog’lashadi. Gaz sanoati 1889-yilda Kanadada burg’ilangan quduqdan gaz oqimi olingandan so’ng boshlangan. Bu uzoq davr mobaynida burg’ilashga kiritilgan izlov obyektlari va ilmiy-texnik taraqqiyot yutuqlariga bog’liq ravishda izlov ishlarining usullari ahamiyatli o’zgardi. XIX asrning 60-70 yillarida neft “yo’llari” deb ataladigan, yer yuzasida neftning chiqishi kuzatilgan kichik hududlar chegarasidan chiqishmagan. Ikkita mahsuldor quduqni birlashtiruvchi bu “yo’llar”da geologlarning ishtirokisiz chuqur bo’lmagan quduqlar joylashtirilgan. Quduqlar aslida ishlatish quduqlari bo’lgan. Navbatdagi barcha quduqlar birinchi mahsuldor quduq atrofida uzoqlashtirib borgan holda joylashtirilgan. XIX asrning oxiridan neft quduqlarini joylashtirishda geologlarning ochilgan neft uyumlarining geologik suratga olish bilan xaritalangan antiklinallarga bog’liqligi qayd etilgan tavsiyalaridan foydalanishgan. Shu tariqa yer yuzasiga neft chiqishi bo’yicha neft uyumlarini izlash ilmiy asoslangan “antiklinal nazariya” bilan almashdi. Bu nazariya neft izlash ishlarini faollashtirdi va ko’p konlarni ochilishiga olib keldi. Geologik suratga olish antiklinallarni aniqlash uchun ko’plab o’n yillar burg’ilashdan avval izlov-qidiruv ishlarining muhim elementi bo’lgan. Birinchi quduq geologik suratga olish bilan aniqlangan antiklinalning gumbazida yoki asimmetrik antiklinallar holatida nishab qanotiga siljitib joylashtirilgan. Birinchi quduqda neft olinganda navbatdagilari uyumni konturlash uchun burg’ilangan. Izlash va qidirish vazifalari ishlatish quduqlari bilan yechilgan. XX asrning ikkinchi o’n yilligida ochilib qolgan antiklinallar fondining keskin kamayishi tufayli ko’milgan antiklinallarni topish uchun 100 metrgacha chuqurlikdagi xaritalash quduqlaridan yoki tuzilma xaritalari tuzish yo’li bilan belgilangan gorizontlar bo’yicha ijobiy tuzilmalarni aniqlash uchun chuqurroq tuzilma quduqlaridan foydalanib boshlangan. Bu vaqtda yer qa’rining cho’kindi qalinligida yotgan yotqiziqlarning tuzilma rejalarini o’rganish uchun neftgazni izlash ishlari amaliyotida geofizik usullar qo’llanib boshlandi. Izlov burg’ilash uchun istiqbolli obyektlarni aniqlash va tayyorlash usullari zaxirasi ularni komplektlash yo’li bilan ahamiyatli kengaytirildi. Masalan, Ruminiya, Kaspiyoldi, Meksika kurfazi sohilida tuz gumbazlarini aniqlashda kompleks gravirazvedka va seysmorazvedka qo’llanilgan; Apsheronda geologik suratga olish va tuzilma burg’ilash; Saxare, Yaqin Sharqda geologik suratga olish va gravirazvedka. XX asrning o’rtalarigacha tuzilma burg’ilash geologik suratga olish va dala geofizikasi tadqiqotlari bilan kompleksda antiklinal turdagi obyektlarni aniqlash va tayyorlashning asosiy vositasi bo’lgan. Neft va gazni izlash va qidirish metodikasida ham o’zgarishlar bo’ldi: izlov quduqlarini joylashtirish metodikasi va ularni optimal miqdorini aniqlash metodikasi ishlab chiqildi. Yaxshi tayyorlangan va diz’yuktivlar bilan buzilmagan antiklinallarda agar u butun mahsuldor qalinlikni ochsa, bitta izlov qudug’ini burg’ilash yetarli, istiqbolli qatlamning qalinligi ahamiyatli darajada katta va antiklinal burmaning geometriyasi ishonchli bo’lmagan holatda ko’ndalang profilda ikki-uchta quduq burg’ilash lozim. Keyinchalik braxiantiklinallar uchun an’anaviy “xoch” usuli bo’yicha ikkita periklinal quduqni burg’ilash tavsiya etilgan. Lokal tuzilmada qidiruv quduqlari uning gumbazidan hamma tomoni bo’ylab uning yo’nalishiga ko’ndalang profillar bo’yicha joylashtirib boshlangan. Bir vaqtning o’zida neft va gazga geologik qidirish ishlari jarayonini o’tkazish bosqichlarini ajratish boshlandi: ko’milgan antiklinal tuzilmalarni aniqlash, ularni burg’ilashga tayyorlash, izlov burg’ilash, ularni qidirish va ekspluatatsion burg’ilash. 1940–yillarning ikkinchi yarmidan geologlar va geofiziklarni yangi jihozlar bilan ta’minlagan ilmiy-texnik revolyutsiya yutuqlari tufayli, kompleks geologikgeofizik tadqiqotlarga o’tib, regional ishlarning kuchayishi va noantiklinal tutqichlar bilan bog’liq uyumlarni izlash va qidirish rolini o’sishi va neftgaz izlash jarayonining yo’nalishini o’zgarishi ko’zga tashlandi. UV uyumlarini izlash metodikasi o’zgardi: avvallari birinchi o’rganish obyekti aniqlangan konga yaqin maydonlar, keyinchalik esa yangi ochilishlar tufayli yanada uzoqlari (ya’ni, regionlarni o’rganish xususiylikdan umumiylikka) bo’lsa, hozirgi kunda avvalo istiqbolli zonalarning geologik tuzilishi to’liq o’rganiladi, so’ngra uning chegarasidagi alohida uyumlar – umumiylikdan xususiylikka prinsipi bo’yicha. Yangi neftgazli territoriyalarni o’rganish uchun quduqlarning yangi toifalari qo’llanila boshlandi – tayanch va parametrik. 1950 – yillardan neft va gaz uyumlarini izlash uchun maydonlarni tayyorlashdi tuzilma burg’ilashning ulushini qisqargani sezildi, katta chuqurlikdagi tuzilmalarni o’rganish majburiyati yuklatilgan seysmorazvedka yetakchi o’rinni egallaydi. Neft va gazga izlov-qidiruv ishlarining takomillashishida quduqlarda geofizik tadqiqotlar (QGT) usullarining vujudga kelishi va rivojlanishi katta rol o’ynadi. Bu usullar kern olishni keskin qisqartirish, quduqlar kesimini taqqoslash va tuzilma vazifalarini muvaffaqiyatli yechish, quduqlar kesimida istiqbolli oraliqlarni aniqlash, neftgazlilikni bashoratlash imkonini yaratdi. 1960–yillarda quduqlarni burg’ilashgacha gravirazvedka, seysmorazvedka va geokimyoviy suratga olish materiallari yordamida uyumlarni izlashning bevosita usullari bo’yicha ishlanmalar paydo bo’ldi. 1970–yillarda yirik antiklinal tuzilmalarning fondi, katta chuqurlikdagilarni hisobga olgan holda ham ahamiyatli qisqardi. Shuning uchun istiqbolli obyektlar sifatida kichik tuzilmalar va kollektor qalinliklar qiyqilishi, litologik almashinishi, nomuvofiq stratigrafik qoplamalar va organogen qurilmalar bilan bog’liq noantiklinal tutqichlar ajratiladi. Bu obyektlarni izlashning nisbatan samarador usuli seysmorazvedka UChNU hisoblanadi. Vaqtinchalik kesimlar cho’kindi qalinlik kesimida kollektor jinslar, qoplamalar va morfotuzilmalar bilan bog’liq tutqichlarni bashoratlash imkonini beradi. Neft va gazga geologik-qidiruv ishlarining zamonaviy davri ularni amalga oshirishning tog’-geologik va tabiiy-iqlim sharoitlarining murakkablashishi bilan xarakterlanadi. Bu shu bilan bog’liqki, istiqbolli obyektlar murakkab geologik tuzilishga ega, borish qiyin bo’lgan regionlarda hamda ilgaridan ma’lum bo’lgan regionlarda cho’kindi qoplamaning katta chuqurliklarida joylashgan. Bunday sharoitlarda neftgaz izlash ishlarining geologik samaradorligi yer qa’rining neftgazliligini bashoratlashning yuqori darajasi va zamonaviy usullardan foydalanib geologik-qidiruv ishlarini o’tkazish hisobiga ko’tarilishi mumkin. Hozirgi kunda neft va gaz izlovchilar arsenalida yetarli miqdorda zamonaviy usullar mavjud: dala geofizikasi va aerokosmik tadqiqotlar, har xil turdagi geokimyoviy suratga olish, quduqlarda geologik, geofizik va geokimyoviy kuzatishlar bilan chuqur burg’ilash. Shunday qilib, Respublikamizda va xorij davlatlarda neftgaz izlash ishlarini o’tkazish tarixi shuni ko’rsatadiki, yangi hududlarni muvaffaqiyatli o’zlashtirish yoki eski rayonlarga qaytish har doim konstruktiv geologik g’oyalar, texnik vositalardan oqilona foydalanish, bilimlar va tajribalar hamkorligining natijasidir. Quduqlarni bevosita neft yer yuzasiga chiqqan joylar yaqinida yoki chamalab burg’ilash ortidan neft quduqlarini joylashtirishning ilmiy antiklinal nazariyasi paydo bo’ldi. Neft uyumlarini antiklinal tuzilmalar bilan bog’liqligi aksariyat geologlarning ishlarida qayd etilgan bo’lsada, bu nazariyaning “otasi” Uayt hisoblanadi. U 1885-yilda bu masala bo’yicha mavjud ma’lumotlarni nafaqat umumlashtirgan, balki o’zining ishlarida neft geologiyasining bir qator fundamental holatlarini keltirgan:
– neftning kelib chiqishi “qora gillar” qatlamlarida, ba’zan ohaktoshlarda ko’milgan organik moddalar bilan bog’liq;
– bu organik moddalarning o’zgarishi, uni parchalanishi yoki “qayta haydalishi” kuchsiz metamorfizm ta’siri ostida bo’lib o’tadi;
– kollektor jinslar zarralararo g’ovaklikka yoki o’tkazuvchanlikka ega va o’tkazmas qoplama jinslar bilan berkilgan bo’lishi lozim;
– ham vertikal, ham lateral migratsiya bo’lishi mumkin;
– antiklinallar neft to’plamlari uchun optimal, lekin mustasno bo’lmagan saqlanish joyini o’zida namoyon qiladi.
Neft izlash ishlarining taraqqiyotida muhim rivojlanish geofizik usullarni qo’llash hisoblandi, dastlab tuz gumbazlarini aniqlash uchun gravirazvedka, so’ngra ularni yanada ishonchli xaritalash uchun magnitorazvedka va singan to’lqinlar usuli (STU) bilan seysmorazvedka usullari qo’llanilgan. 1930–yillarning boshlanishida qaytgan to’lqinlar usuli (QTU) bilan seysmorazvedka antiklinal nazariyani amalga oshirish uchun qudratli vosita hisoblangan. Faqatgina oxirgi uch o’n yillik seysmorazvedka QTU izlov ishlari tizimida yetakchi o’rinni egalladi. Boshlanishida elektronikaning taraqqiyoti natijasida axborotlarni qabul qilish ahamiyatli darajada yaxshilandi, so’ngra – informatikada shu axborotlarni interpretatsiya qilishga imkon yaratuvchi seysmorazvedka o’zining faoliyat doirasini kengaytirdi. U nafaqat yetarli aniqlik va tadqiqot o’tkazish chuqurligi bilan axborotlarni qo’shish imkoniyatiga ega, balki ham tuzilma va ham turli geologik, litologik va ayniqsa fatsiyalarni aniqlash kabi sedimentatsion izlov mezonlarini, ayrim hollarda amplitudalarni saqlagan holda qayd qilish asosida hatto ularda flyuidlarning borligini, suvneft kontakti (SNK) va gazneft kontaktining (GNK) holatini aniqlash imkoniyatini berdi. Uch o’lchamli kuzatish usullarini joriy qilish va natijalarini taqdim etish orqali tadqiqot qilinadigan obyektlarning shakllarini tasvirlash yanada ishonchli va ko’rgazmali bo’ldi. Seysmorazvedkaning ahamiyati dengizda izlov ishlarini olib borishda yanada muhim. Organik moddalarning xarakteri bo’yicha uglevodorodlarning (UV) kutiladigan turini bashoratlash, neftgaz hosil bo’lish zonalarini (o’choqlarini) aniqlab asosiy neft va gaz hosil bo’lish zonalari konsepsiyasini yaratishga imkon beradigan organik geokimyoning taraqqiyoti izlov ishlari metodikasiga muhim hissa qo’shdi. Ko’tarilgan zonalar – UV to’planadigan joy – izlash uchun yagona joy hisoblanmaydi; neft va gaz migratsiyalanadigan UV hosil bo’lish o’chog’i xuddi shunday diqqatga sazovor hisoblanadi, chunki ular gidrodinamik rejim nuqtai nazardan boshqalarga nisbatan yaxshi izolyatsiyalangan, u yerda loyqa oqimlar yotqiziqlarida (turbiditlar) yaxshi kollektorlarni uchratish mumkin. Izlov ishlari metodikasiga plitalar tektonikasi nazariyasi katta hissa qo’shdi. U avval bir-biri bilan bog’liq bo’lmagan deb qaralagan, sabablar va ularning oqibatlarining umumlashtirilgan global kartinasini berdi. Burmali qurilmalarda evolyutsiyalangan geosinklinal konsepsiya o’rniga rift konsepsiyasi keldi. Bu nazariya cho’kmalarning to’planishini yaxshiroq tahlil qilishga imkon yaratadi, havzalar haqida ma’lumotlar beradi. Miqyosli gorizontal siljish vertikal harakatlarning ma’lum bir roli mavjud bo’lgan holatda ustsurilma va siqilishlarning asosiy sababi hisoblanadi, natijada neft va gazni izlash nuqtai nazaridan muhim bo’lgan oldingi havzalar shakllanadi. Cho’kindi havzalarning tarixini tuzilmali diformatsiyalar va cho’kindi to’planish orasidagi aniq munosabatlarni o’rnatish imkonini beradigan elementar fazalarga ajratish mumkin. Matematik modellarni yaratish boshlang’ich ma’lumotlarni qat’iy ravishda aniqlashni va turli fanlar hamda Yer haqidagi bilimlar mutaxassislarini kompleks (tizimli) yondoshuvini talab qiladi.
Neft va gaz insoniyat tomonidan qadimdan foydalanib kelinayotgan asosiy foydali qazilmalardan biri hisoblanadi. Neft qazib chiqarish samaradorligi uni yer qa’ridan qazib chiqarish uchun burg’i quduqlaridan foydanib boshlangandan keyin tez jadallashib bordi. Odatda davlatda neft va gaz sanoatini vujudga kelish sanasi quduqdan neft favvorasini olish kuni hisoblanadi. Jahonning turli mamlakatlarida neft sanoati atiga 110-140 yildan buyon mavjud, lekin bu vaqt moboynida neft va gaz qazib chiqarish 40 ming barobardan ziyod oshdi. 1860-yilda jahonda neft qazib chiqarish 70 ming tonnani tashkil etgan, 1970-yilda 2280 mln.tonna qazib chiqarilgan, 1996-yilda esa 3168 mln.tonna. Qazib chiqarishning jadal o’sishi bu foydali qazilmaning yotish sharoitlari va olinishi bilan bog’liq. Neft va gazga bo’lgan talabning ortib borishi va ularni tez va tejamkor qazib olish bu foydali qazilmalarni izlashning birinchi navbatdagi obyektiga aylantirdi.