Fakulteti iqtisodiyoti kafedrasi

1.2. Marketing – biznes falsafasi
Iste’molchilar va potensial iste’molchilar biznes strategiyasi markazi doirasida
turadi. Ushbu faoliyat turlariga quyidagilarni kiritish mumkin: iste’molchilar va
potensial iste’molchilarning ehtiyojlarini aniqlash; mahsulotning optimal
strategiyasini ta’minlash; mahsulotlarni ishlab chiqarishdan tortib ular to
iste’molchilarga yetkazib berulguncha (o’tkazishni) samaradorlikni ta’minlash;
iste’molchilarda mahsulotlarni sotib olishlari uchun ishongch uyg’otish, ularni
axborotlar bilan ta’minlab borish; sotiladigan mahsulotlar narxini aniqlashtirib olish;
faoliyat ko’rsatayotgan bozorlarni kengaytirish va yangi bozorlarga intilish.
Marketingning maqsadi taqsimotni jonlantirish, mijozni yaxshi tushunish va
anglash, mahsulotlar yoki xizmat ko’rsatishlarning iste’molchiga to’g’ri kelishini
o’rganishdan iborat. Uzoq muddatli faoliyat davomida biznesni faqat marketing
sohasini bilish orqaligina to’liq amalga oshirish mumkin. Marketing esa o’ziga xos
turli jihatlarga ega. Misol uchun:
1. Yaqinda sotib olgan mahsulotingizni ishlab chiqaruvchi yoki yetkazib
beruvchi marketingning qaysi jihatlaridan foydalanib namoyish qilganligi haqida
o’ylab ko’ring.
2
ɋɨɜɪɟɦɟɧɧɵɣɛɢɡɧɟɫ. ɍɱɟɛɧɜ 2 ɬ. ɊɟɱɦɟɧȾȾɠ., ɆɟɫɤɨɅɏ. Ɇ.: Ɋɟɫɩɭɛɥɢɤɚ, 1995., 26 - ɛɟɬ
14
2. O’zingizni xaridor deb tasavvur qilib, quyidagi ovqatlanish korxonalari
xizmatidan qachon va qanday vaqtlarda foydalanishingiz mumkinligi haqida
mushohada qiling;
- uyga tayyor ovqat olib ketish mumkin bo’lgan do’kon xizmatidan;
-makdonalds-tayyor ovqatlar, bir zumda kafesidan;
-yuqori sifatli restoran xizmatidan.
Ushbu ovqatlanish korxonalaridan qaysi birining marketingi (masalan,
mahsulot, atrof-muhit ta’siri, reklama tadbirlari va marketingning qo’llanilish
maqsadi) e’tiboringizni jalb qila oladi?
Marketingni ishlab chiqarishni, xizmat ko’rsatishni boshqarish va bozor
yo’nalishidagi savdo-sotiqning yagona tizimi sifatida ikki jihatdan qarab chiqish
zarur.
Birinchi jixati. Marketing tadqiqotlari tadbirkorlik faoliyatini boshqarishdagi
muayyan tafakkur tarzidan iborat.Uning o’ziga xos tomoni shundaki, bunda tadbirkor
bozor yo’nalishida faoliyat olib boradi, ya’ni an’anaviy bo’lib qolgan sotish
talablariga moslashishdan bozor talablariga moslashishga o’tadi. Bu esa, menejer
(boshqaruvchi) va umuman, tadbirkorlik faoliyatidagi yanada yuqoriroq bosqichdir.
Bunda tadbirkor yangi, ilg’or texnologiyaga asoslanadi, ammo uning talablari amal
qilish bilangina cheklanib qolmaydi. Xullas, pirovard maqsad bozor talablariga mos
keladi. Bu esa, boshqaruv sohasida qarorlar qabul qilish tarzini ko’p jihatdan
o’zgartirib yuboradi.
Ishlab chiqarishdagi mahsulotlarning texnikaviy ko’rsatkichlari bilan bir
qatorda iste’mol sifatlarini takomillashtirishga katta e’tibor beriladi. Bunda ishlab
chiqarish xarajatlarigina emas, bozor narxlari darajasi ham e’tiborga olinadi.
Mahsulotni g’iloflash muayyan darajada uning sotuvi darajasini tezlatadigan va ayni
paytda mahsulotlarning firma reklamasini kengaytiradigan muhim tadbir tarzida
baholanadi.
Marketingni tashkil etish mahsulot savdosini nazorat qiladigan marketing
bo’limi va xizmatlari bilangina cheklanib qolmaydi. Marketing faoliyati
tadbirkorning o’z marketing tizimini tashkil etish yo’li bilan amalga oshiriladi. Bu
tizim esa, asosan uch tarkibiy bo’limdan – boshqaruv, tadqiqot va nazorat
bo’limlaridan tashkil topadi.
Ikkinchi jihati marketing bozorida to’g’ridan-to’g’ri olib boriladigan faoliyat
bilan bog’liq. Agar marketing mahsulotlarni sotish, ishlab chiqarishni boshqarish
tizimi sifatida tadbirkorning ishonchli tayanchi hisoblansa, bozordagi bevosita
faoliyatdan iborat bo’lgan marketing tadqiqotlari uning faoliyatini shakllantiradi,
marketingning turli usul va vositalaridan tashkil topadi va jamlanib, marketing-
“mix” ni vujudga keltiradi. Uning asosida “4r” formulasi turadi: 1-narx;2-mahsulot;
3-joy; 4-siljitish.
15

Marketing bo’limi
Marketing xizmatini boshqaruvchi	Reklama va sotishni rag’batlantirish
Servis bo’limi	Xarid qilish va sotish
Marketing tadqiqotlari xizmati	Transport va aloqa sho’basi	Servislar markazini sho’basi

Har qanday tadbirkor o’z maqsadlariga erishish uchun marketingni turli
guruhlantirish va ko’rinishlarda qo’llaydi: mahsulot sifati va xizmatini
takomillashtirish; moslashuvchan narx siyosati; reklama; savdoni kuchaytirish;
mahsulotni sotish shartlari; mahsulot harakati yo’llari va hokazolar.
Bunda marketingning bozordagi faoliyat bilan bog’liq ommabop shakl va
usullari yo’q. Har bir xo’jalik sub’ekti ishlab chiqarish (etishtirish), xizmat ko’rsatish
xususiyatlari va bozordagi holatni hisobga olgan holda, o’z boshqaruv marketingi va marketing-modelini ishlab chiqadi