Fakulteti iqtisodiyoti kafedrasi

Marketingning asosiy tamoyillari.
Marketing boshqarishni shunday tashkil etilishiki, unda firma (korxona,
tashkilot, xo’jalik) faoliyatini yuritish uchun qabul qilinadigan yechimlari asosida
tashkilotning imkoniyati emas, balki bozor talablari, mijozlarning mavjud va rasmiy
talablari, so’rovlari yotadi. Bu degani mahsulot (hizmat, ish)larni yangisini ishlab
chiqish demakdir.
Ta’lim xizmatlari marketingi esa milliy iqtisodiyotimiz talab etadigan
xodimlarni tayyorlashdir. Har bir tarmoq (soha), uning firmalari, korxonalari,
tashkilotlari, birlashmalari, assotsiatsiya va kompaniyalari talab etadigan
mutahassislarni o’rganish va bozor iqtisodi talabiga mos qilib yetkazishdir.
O’zbekistonda mustaqillik yillarida ta’lim tizimining barcha turlarini,
jumladan, oliy malakali ilmiy va ilmiy- pedagog kadrlar tayyorlash tizimini tubdan
isloh qilish bo’yicha aniq maqsadli keng miqyosdagi ishlar amalga oshirildi deyildi
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning farmonida3. Oliy ta’limning
zamonaviy xalqaro standartlarga javob beradigan ikki bosqichli tizimi- bakalavriat va
magistratura yaratildi. Stajer- tadqiqotchi- izlanuvchilar va katta ilmiy xodim –
izlanuvchilar institutlari joriy qilindi, ularni moddiy rag’batlantirish sharoitlari
sezilarli darajada yaxshilandi.
Ma’lumki, marketing – bu zarurat, extiyoj, talab, mahsulotlar, almashish,
kelishuv, bozor. Marketing tizimida har bir jarayon uchun aniq vazifalar belgilangan
bo’lishi shart va vazifalar marketing tamoyillariga va maqsadlaridan kelib chiqadi.
Marketingning asosiy tamoyillari- bu bozorni bilish, bozorga moslashish va
bozorga ta’sir o’tkazishdan iboratdir. Iste’molchilarni har tomonlama o’rganish,
ularninig did va istaklarini bilish muhim tamoyildir, bozorga moslashish talabni
qondiradigan mahsulotlarnigina ishlab chiqarmoq, hamda bozorga ta’sir o’tkazish esa
yanada muhimroq tamoyildir.
Marketingning asosiy tamoyillariga quyidagilar taalluqli:
- bozor muhitini va tadbirkorlik faoliyatining ishlab chiqarish – sotish
imkoniyatlarini chuqur va har tomonlama o’rganish;
- bozorni segmentlash;
- ishlab chiqarish va sotishning iste’molchilar talabiga mosligi;
- ishlab chiqarish va sotish jarayonlariga yangilik kiritish;
- rejalashtirish
Ushbu tamoyillarni yanada chuqurroq ko’rib chiqish mumkin.
3ȸɡɊɉɪɟɡɢɞɟɧɬɢɎɚɪɦɨɧɢ “ Ɉɥɢɣɦɚɥɚɤɚɥɢɢɥɦɢɣ ɜɚɢɥɦɢɣ – ɩɟɞɚɝɨɝɤɚɞɪɥɚɪɬɚɣɺɪɥɚɲɜɚɚɬɬɟɫɬɚɰɢɹɞɚɧ
ʆɬɤɚɡɢɲɬɢɡɢɦɢɧɢɹɧɚɞɚɬɚɤɨɦɢɥɥɚɲɬɢɪɢɲɬʆԑɪɢɫɢɞɚ” Ɍɨɲɤɟɧɬɲɚԟɪɢ, 2012 ɣɢɥ 24 ɢɸɥɶ “ ɏɚɥԕɫʆɡɢ”
ɝɚɡɟɬɚɫɢ.
20
Bozor muhitini va tadbirkorlik faoliyatining ishlab chiqarish – sotish
imkoniyatlarini chuqur va har tomonlama o’rganishda tadbirkor asosiy e’tiborini
quyidagilarga qaratishi lozim: bozor ehtiyojlariga; narx – navo siyosatiga; bozor
sig’imiga; mahsulotning iste’mol xususiyatlariga; sotish kanallariga; talabni
shakllantirish va rag’batlantirish jarayonlarini tahlil qilishga.
Bunday tadqiqotlar tadbirkorlik faoliyatining strategiyasi va taktikasini
aniqlashga imkon beradi.
Bozorni segmentlash, guruhlarga bo’lib o’rganish tadbirkorlik faoliyatlarining
samaradorligini va oldiga qo’ygan maqsadiga qaratilganlik darajasini oshiradi.
Chunki tadbirkor bunda o’zi uchun faoliyatiga mos keladigan bozor segmentini, u
faoliyat olib borishi kerak bo’lgan iste’molchilarning aniq guruhini aniqlashi darkor.
Ishlab chiqarish va sotishning iste’molchilar talabiga mosligi muhim
tamoyillardan biri. Ishlab chiqarish va sotish jarayonida faol va salohiyatli ehtiyoj
talablariga tezkorlik bilan javob berish tadbirkorlik faoliyatida ishlab chiqarish
faoliyatini bozor holati va aniq iste’molchilar ehtiyojiga bog’liq holda boshqarishning
jadalligi va moslashuvini ko’zda tutadi.
Ishlab chiqarish va sotish jarayonlariga yangilik kiritish tadbirkor faoliyatini
zamonaviylashtirib, yangilangan mahsulotning doimiiy takomillashuvi, yangi
mahsulotlar, yangi tehnologiyani yaratish, ilmiy- tadqiqot va konstruktorlik ishlariga
yangiliklar kiritishni o’z ichiga oladi. YAngilik kiritish faoliyatiga shuningdek, yangi
bozorlarga kirishda yangicha uslublarni qo’llash, talabni shakllantirish va o’tkazishni
rag’batlantirish jarayonlariga yangiliklar kiritish ham kirishi mumkin.
Rejalashtirish tamoyili bozorning holatini va kelajakdagi bashoratini ishlab
chiqishga, marketing tadqiqotlariga muvofiq ishlab chiqarish – sotish resurslarini
ko’zda tutadi.
YUqorida qayd etilgan tamoyillarga muvofiq quyidagilar marketingning asosiy
vazifalari sanaladi: bozorni majmui tadqiq etish holati tahlili va bashorat qilish;
marketing strategiyasi va dasturlarini ishlab chiqish; mahsulot siyosatini amalga
oshirish; narx-navo siyosatini amalga oshirish; ayirboshlash siyosatini amalga
oshirish; talabning shakllanishi va sotishni rag’batlantirish; marketing xizmatlari
tuzilmasini shakllantirish; marketing faoliyatini nazorat qilish va uning
samaradorligini baholash.
Marketing tamoyillari va vazifalarini amalga oshirish tadbirkorlik
faoliyatini bozorga mos holda boshqarishni ta’minlaydi.
21