Фалсафа 2-семестр Ражаббоев Равшанбек

Августиннинг бу асарида тарих фалсафаси ўзига хос ишлаб чиқилган. Унда Августин икки шаҳар — Илоҳий ва Дунсвий шаҳар моҳиятини таҳлил қилади. «Худо шаҳри» худога лгуҳаббат билан ўзаро бирлашган одамлар ва самовий жонзотлардан ибо-рат. Дунёвий шаҳарда ўз-ўзига муҳаббат қўйган, ўз шарафи ва фаровонлигига интилувчи жонзотлар яшайди. Шундай қилиб, бу шаҳарлар муҳаббатнинг турлари билан бир-биридан фарқла-надилар. Шаҳарлар ҳақида гапирганда, Августин Рим империя-сини назарла тутмайди. Унинг қарашлари универсал характерла бўлиб, ўша пайтда ксш- тарқалган тарих қайтарилишлар (цикл-лар) билан ривожланади, деган қарашларга қарши эди. Авгус-тин бу икки шаҳарнинг ўсиши ва равнақини таҳлил қилади ва уларнинг тақдири ҳақида башорат қилади. Қиёматдан кейин Илоҳий шаҳар аҳолиси умумий бахтга, дунёвий шаҳар аҳолиси эса абадий жазога эришади. Лекин Августин таъкидлайдики, бу шаҳарлар ўртасидаги икки хил ҳолат вақтинча, зарурий эмас ва у худо иродаси билан тугатилади.
Августиннинг фикрича, юнон тарихчилари ҳам инсоният ривожига бўлган қарашларида буни англаб етмаганлар. Хуло тарих устидан ҳукмронлик қилади, унга бўйсунмайли (Кейин-чалик буни Гегель ҳам айтган эди). Тарих қайтариқлар билан эмас, тўғри чизиқ бўйлаб ривожланади. Хуло тарихни яратгунга қадар ўз онгида маълум вэқтда амалга ошириладиган режага эга бўлган. Бу режада срдаги икки шаҳар ўртасила^и мавжуд кураш кўзла гутилган. Оқибатда бу режа тарихий ривожланиш чегарасидан ташқарида ғайритабиий кучнинг аралашувида амалга ошади. Ав1устин тарихда ҳамма одамларнинг «умумийлиги» ва «яккалиги»ни кўради. Масалан, агар Геродот форс урушида фақат юнонлар ва форслар ўргасидаги курашни кўрган бўлса, Августин бутун инсон ирқининг ягоналигини таъкидлайди. Бун дан ташқари, унинг фикрича, гараққиёт фақат ахлоқий ва маъ-навий жабҳада бўлади. Бу нарса ёмонлик билан курашнинг оқибатида юз беради. Бу курашда худонинг инояти одамлар томонида бўлади. Бу кураш!шнг энг чўққиси гуноҳ натижасида вужудга келган. Икки шаҳар ўртасидаги кураш Илоҳий шаҳар ғалабаси фойдасига ҳал бўлали. Шундай қилиб, Августиннинг фикрича, тарихнинг сўнгги мақсади ундан ташқарила, абадий худо ҳокимлигидадир,
Ашустин жамият масаталарини ҳам илоҳистчилик руҳида талқин қилади. Августин янги христиан фалсафасига асос сол-ди. У юнонларнинг объсктивизм ва интеллектуализмига асос-ланган таълимотини инкор қилиб, ирода ақллан устун, лсб эълон қилади. Августин хулони чексиз, дунёни эса ғайритабинй моҳиятнинг маҳсули ва инояти, деб билади. Худо энг аввало иродага эга бўлган моҳиятдир. Унинг фалсафаси иродага, эъти-қодга, муҳаббатга, раҳм-шафқатга, ишончга асослаиган фалса-фадир. У ҳеч маҳал ақл ва исботга асосланган фалсафа эмас.
Августин ижодида қарама-қаршшшк ва ишончсизликлар кўп. Масалан, у бир томондан, ҳақиқатга фақат якка одамгина эри-шиши мумкин дсб ҳисобласа, иккинчи томондан — ҳақнқат фақат черковнинг имтисзидир, дейди. Бир томонлан, ҳақиқат бевосита характерга эга, иккинчи томондан эса у ғайритабиий неъматлир. Августин рационализмга бефарқ қарайли, лекин охир-гн мақсад!ш, интилишни ақл билан боғланган илоҳий шуур-дир, дейди. Унингча, тана ёвузлик эмас, чунки у худо томони-дан яратилган, лекин жисмоний хоҳишлар ёвузлик манбаидир. Августин монийчиликдаги яхшшшк ва ёмонлик дуализмини инкор қилади. лекин дуализм уиинг тарих фалсафасининг асо-си эди. Унинт ижодида ва қарашларида поғоналарга ажратилган турли христианлик интилишлари, муқаддас китоблар ва чср-ков ғоялари, раиионализм ва мистицизм, чгуҳаббатга содиқлик қоришиб кетган. Августиннинг жуда кўп издошлари бўлгап.
IV асрда Рим ўз мавқеини йўқотди. V асрга келиб, Римга шимолдан варварларнинг доимий хонавайрон килувчи юриш-лари бўлиб туради. Бундай шароитда ривожланиш ҳақида ҳеч қа!шай гап бўлиши мумкин эмасди; фақат анъаналарни сақлаб қолиш ҳақидагина гапириш мумкин эди, холос. Фақат бир неча асрдан кейингина схоластлар христиан фалсафасининг янги асосларини ривожлантиришга харакат қилдилар. Бунла улар асо-сан Августин таълимотига асосландилар. Августин ўрта асрлар маънавий ҳастига жуда катта таъсир кўрсатган христиан шюҳи-стчшшридан бири эди. У «черков отаси» номига нисбатан кўпроқ файласуф сифатида машҳур бўлган. Унинг ижоли ва таълимоти Платон фалсафаси билан ўрта аср схоластлари орасидаги боғ-ловчи бир бўғии эди. Августин анъанаси кўп вақтгача ортодок-сал фалсафанинг ягона намунаси бўлиб келди. Фақат XIII аср-дагина, Фома Аквинский ортодоксиянинг янги намунасини ишлаб чиқади, лекин Августин таълимотини таъсири бундан ксйин ҳам давом этади.