Фалсафа 2-семестр Ражаббоев Равшанбек

У мантиққа оид барча асарларинн «Органои» номли йирик тўпламига киритган. Аристотелнинг фикрича, мантиқ ўзига хос билим қуроли бўлиб, фалсафанинг муқаддимаси ҳисобланади.
Аристотсл барча фанларни икки қисмга — назарий ва ама-лий фанларга ажратади. Унинг фикрича, назарий фанларни ўрганиш фақат уларни билишга қаратилган. Амалий фанлар эса инсонларга йўл-йўриқ кўрсагишга, бирор фойдали ишни амалга оширишга қаратилган. Назарий фанларни Аристотел уч қисмга: Биринчи фалсафа (метафизика), математика ва физикага бўла-ди.
Агар «Мстафизика», яъни биринчи фалсафа борлиқнинг ўзгармас асосини ўрганса, математика жисмларнинг мавҳум, микдорнй ва фазовий хоссаларини, физика жисмларнинг таби-атдаги турли ҳолатлари ва аниқ «матсриялар»ни ўрганади.
Аристотелнинг борлиқни турли фанлар срдамида ўргани-шини олимлар юқори баҳолшанлар. Шундай қилиб, Аристотел фалсафасининг хусусияти материализм билан идсализм ўртаси-да иккиланишдан иборатдир. У ўзининг илк фалеафий қараш-ларида устози Платонга эргашган бўлса, кейинчалик унинг фал-сафасини танқил қилиб, ўзининг мустақил таълимотини ярат-ди. Аристотслнинг фикрича, Платоннинг «ғоялар назарияси» жиддий асосга эга эмас. Унга кўра, ғоялар бирламчи бўлиб, моддий дунё, жисм ва ҳодисалар уларнинг нусхасидир. Аристо-тел Платоннинг бу таълимопши рад этиб, ғояларнинг ўзи жисм-нинг оддий нусхаси ва ўз мазмуни жиҳатидаи унинг бу жисм-лардан фарқи йўқ, деб таъкидлайди. «Умумий ғоя» ўз нусхаси сифатида жисм ва ҳодисаларни яратган ғоя-жисмнинг моҳия-тидан иборат. Платоннинг бу ғоясини Аристотел рад зтди. Агар «ғоя» жисм ва ҳодисаларнинг моҳияти бўлса, у вақтда бу моҳи-ят шу жисм ва ҳодисаларда гавдаланиши ва ифода этилиши лозим эди. Ваҳоланки, Платон жисм ва ҳодисалар ўз моҳияти-дан (ғоядан) бутунлай ажралган дсб таъкиллайди Аристотел. Шунинг учун Платон нарса ва ҳодисаларни ўрганиш уларнинг моҳиятини билишга ёрдам бермайди, моддий нарса ва ҳодиса-ларни билишнинг ҳожати йўқ. Шу сабабли сезги аъзоларимиз хизматтшан воз кечиш керак. деган фикрни илгари суради.
Аристотел Платонда ғоя билан моддий предметлар, моҳият ва ҳодиса, имконият ва воқелик ўртасида боғланиш бутунлай йўқ эканини таъкидлайди. Шундай қилиб, Платоннинг фикри-ча, ғоялар абадий, бирламчи, ҳаракатсиз, ўзгармас, уларнинг нусхаси ҳисобланади. Моддий нарсалар ва ҳодисалар ҳаракатда, ўзгаришда ва ўткинчи характерга Э1адир. Платошшнг бу ғайри-илмий таълимоти, Аристотелнинг фикрича, асоссиз ва қарама-қарши қугбга эга. Модомики, предмет ва ҳодисалар «юя»лар-нинг маҳсули, нусхаси экан, деб таъкидлайди Аристотел, нега «ғоялар» ҳаракатсиз, ўзгармас, мангу, уларнинг нусхаси, маҳ-сули эса ҳаракатда, ўзгаришда ва ўткинчи характерга эга бўли-ши керак? Аристотел бу ерда Платон таълимотида таъкидлан-ган иредмет ва ҳодисалар билан «ғоялар дунёси» ўртасида саба-бий боғланиш йўқ эканини очиб ташлайди. Аристотел Платон сингари тушунчалар орқали борлиқнинг муҳим, туб ва ўзгар-мас хоссасини билиш мумкин, дейди.
Лекин Аристотел Платоннинг тушунчалар орқаеила кон-крет моддий нарсалар ётишини инкор этишини танқид қилиб, тушунчалар орқасида конкрет нарсалар ётади, деб таъкидлайди. Масалан, Платон «ўрмон» тушунчаси ортида конкрет дарахт-лар ётишини кўра олмайди. Платон тушунчаларни ҳиссий бор-лиққа қарама-қарши қилиб қўяди. Аристотслнинг фикрича, «ғоялар дунёси» таълимотининг юзага келишида Гераклитнинг ҳиссий нарсаларнинг тўхтовсиз ўзгариши гаълимоти асос бўлди. Шунинт угун Аристотел Шатон, Гераклит таълимотларига қара-ма-карши билимнинг маибаи ҳисобланмиш ўзгармас абадий нарсаларни тадқиқ этишни ўз олдига мақсад қилиб қўй^ан.