Фалсафа 2-семестр Ражаббоев Равшанбек

Ҳар бир яхка жисмнинг хусусиятларини тажриба орқали билиш мумкин.

1. 
   Бу хусусиятларкинг мавжудлигигз ишонч ҳосил қилиш
   

учун мантиқнинг шаклларидан бири — силлогизм орқали хулоса чиқариш керак. Силлогизмнинг асосий функцияси жинслар ва турлар ўртасидаги боғланишни ифода этшцдир. Билим ўз предметига эга экан, у вақт тартибига биноан, шу предмет ҳақидаги билимдан олдин келадитан фикрни кдтъий маъқул-лайди.
Предмет, Аристотел фикрича, бнлимдан олдии келади. Ин-сон бирон-бир предмет ҳақида билимга эга бўлиши учун уни ҳис этиши лозим. Билимнинг предметга муносабати сезгилар-нинг предметта бўлгаи муносабати кабидир. Идрок қилаётган инсоннинг бир дақиқа кўриш қобилияти йўқ бўлди деб, фараз қилайлик. Бундан инсон идрок қилаёттан предметнинг ўзи йўқ, деган хулоса чиқариш ярамайди. Инсонга кўриш қобилияти яна қайтппша, у кўраётган нарса энди кўрувчига тааллуқли бўлади. Борди-ю, билимни пайдо бўлган, деб қарасак, унинг ўз пред-метига тааллуклилиги кўрсатилади. У^ша предмет ва у ҳақидаги бнлим ажралмас бир бутунликни ташкил этади. Предмстга юзаки қарашлик бу фақат билимнинг имкониятидаги нредмети бўла-ди. Агарда предмет имконият даражасида қолса, у ҳолда билим юзага келмайди. Олим билиш предметини идрок этишга кири-шар экан, шу дақиқадан, билишнинг предмети ва предметни билиш ҳақиқатга айланади. Уларнинг иккаласи бир бутунликни ташкил этади. Бундан Аристотсл қуйидаги хулосага келади: би-лим инсон эга бўлиши мумкин бўлган реаллик туридир, яъни борлиқнинг ўзига хос кўринишидир.
Аристотел фикрича, билим борлиқнинг махсус кўриниши сифатида ўзининг учта асосий хусусияти билан ажралиб тура-ди:

1. 
   Далил ва исбот — умумий ва зарурийдир.
   
2. 
   Тушунтириш қобилияти.
   

3. Бўйсуниш босқичининг мавжудлиги билан бирликни
кўшиш.
Аристотел таъкидлашича, илм борлиқшшг исботлаш тури-дир. Исбот ибтидоларидан хулосаларни чиқариш мумкин. Ис-бот — далил жисмга тааллуқли бўлгдн хдқиқат, заруриятни кел-тириб чиқаради. Далил — исбот тасодифий борлиқдан еки пай-до бўлувчи парчаланувчилардан иборат бўлиши мумкин эмас. Бунда гап факат умумийлик ҳақида бориши мумкин. Шундан кўриниб турибдики, Аристотел фикрича, умумийлик зарурият билан қўшилиб кетади. Бу билан у муҳим аҳамиятга эга бўлган, шак-шубҳасиз доимий ҳодисалигича қолади.
Агар биз жисмнинг моҳиятини билсак, унда ҳар бир жисм ҳақида билим мавжуд бўлади. Илмий таклиф ўзининг мазмуни жиҳатидан умумийлиги билан белгиланади. Албатта, якка одам субстанциянинг алоҳида олинган моҳиятини таҳлил қилади. Ле-кин шу билан биргаликда умумийликни таҳлил қилишга кири-шади. Илмий билимнинг вазифаси, биринчидан, келтирилган далилни ски бирон-бир ҳолатни аниқпашдир, иккинчидан, са-бабларни қилириш, учинчидан, билим бу далилнинг моҳияти-ни тадқиқ этишдан иборат. Исбот бу сабабнн билиш демакдир. Тўртинчидан, билим бу максимал шароитни тадқиқ қилиш демақдир. Илмнинг олий ибтидоснга кўра, ҳар қандай илмий билиш фактга таянмаса, унда на фан, на санъат, на амалиёт бўла олади. Демак, билимда асосан фактга таянилади.
Илмнинг учинчи хусусияти — бир илмнинг иккинчи илл« билан бирикиши билан боғлиқлигидир. Бу ҳолат фаннинг турли предметлари билан битта турга мансублиги билан белгиланали-ки, турли предметлар битта иредметга тегишли бўлиши айни пайтда, бу предметга бўлган алоқадорлик, бошқаларга ҳам ал^>-қадорлиги билан боғлиқ.