Фалсафа 2-семестр Ражаббоев Равшанбек

Ёлғон мулоҳазапардд нисбий ноборлиқ намоён бўлади, чунки улар объектив равишда боғлиқ бўлмаган нарсаларни боғлайди ва биз бошқа дунсга — воқеликка қарама-қарши ноборлиқ дунёга тушиб қолгандай бўламиз. Аристотел фикрича, нисбий нобор-лиқнинг мавжудлик тўғрисидаги учинчи фикри шундай. Нобор лиқ мантиқий маьнода мантиқий ва мазмуний чадкашликдир. Ноборлиқ тўғридан-тўғри маънода эмас, балки билвосита муло-ҳазалар ва ҳукмлар дунсси маъносида эҳтимол мавжуддир.
Аристотсл исбот ҳақидаги таълимотнинг учта турини фарқ-лайди: аподектив, диалектик, эристик (софистик). Эристик ҳукм (исбот-мавҳум, бу софизмдир, улар орқали баҳслашувчи то-мондар фикр алмашадилар, Ҳар бир баҳсдашувчи томон ҳақиқат' га интилмайди, балки ўз фойдасини кўзлайди.
Индукцяя. Файласуф индукцияни илмий услуб деб ҳисобла-майди. Яккаликдан умумийликка борар эканмиз, хусусий би-лимни умумийликка ва зарурийликка айдантириб, хусусий ҳолаТ' лардан қонунга «сакраймиз». Шунингдек, барча малла сочлилар спортчилар дегани барча спортчилар малла сочли деган ган эмас. Илмий иидуктив хулоса фақат шундай ҳолатда бўлиши мумкинки, борди-ю, барча ҳолатлар тугаган бўлса, ўшандаги-на индукциянинг бу алоҳида тури тўлиқ индукция бўлади. Бор-ди-ю, команданинг ҳар бир аъзоси малла сочли бўлса, унда зарурий ҳолда умумлашган *улоса чиқариб, команданинг барча аъзодари малла сочлилар дейиш мумкин. Бироқ бундан барча спортчилар ма.'м;1 сочлидир дсган хулоса чиқариш ярамайдн. Лекин тўлиқ индукция камдан-кам бўлади, одатда биз тўлиқ бўлмаган маълумотлар асосида хулоса чиқарамиз. Кўпинча улар хато бўлади. Ҳар ҳолда улар доимо ҳақиқатга яқин бўладилар. Аристотел илмий билим берувчи тўлиқ бўлмаган индукция на-зариясини тўлиқ ишлаб чиқа олмайди. Бу назария фақат XVII асрда янги давр эмпирик фанига асосланган инглиз файласуфи Фрснсис Бэкон томонидан ишлаб чиқтган. Бу таълимотга ба-ғишланган асарини «Янги Органон» деб агади. Аристотел бу мантиқий таълимотини илгари сурар экан, индуктив услубдан кўра дедуктив услубга катта эътибор берган. Бу унинг рациона-листик таълимоти билан боғлиқ. Бироқ индукциясиз дедуктив хулосалар ва исботлар манбаи ҳисобланган умумий муҳокама-ларни илмий тушунтириш мумкин эмас. Аристотел илгари сур-ган тўлиқ бўлмаган индуктив услуб, уни метафизик доирада қолишига олиб келди. Худди шу услуб орқали у жоннинг бор-лиқ шаклида берилган имкониятни актуалликка ўтиш механиз-мини тушунтиришга ҳаракат қилди.