Фалсафа 2-семестр Ражаббоев Равшанбек

Аквинский табиат, моддий дунё, табиий-илмий масалапар билан ҳам қизиққан. У энг аввало ахлоқий дунё, демак, жамият масалалари билан қизиқади. Унинг диққат марказида маънавий ва ижтимоий масалалар алоҳида ўрин эгаллайди. Қалимгн юнон-лар сингари у ҳам одамни энг аввало жамиятда, давлатда олиб қарайди. Давлат умумий фаровонлик ҳақида ғамхўрлик қилиш вазифасини бажаради. Лскин Аквинский ижтимоий тешликка мутлақ қарши чиқади. Табақаланиш фарқлари абадийдир, дей ди у. Қуйи табақалар ўз хўжайинларига бўйсунишлари керак, умуман, бутун христианлар учун бўйсу^шш — олижанобликлир. Давлатнинг энг афзал шакли монархиядир. Худо лунёда, жон танада қандай ўрин эгалласа, монарх ўз подшолигкда шундай ўринни эгаллаши керак. Олижаноб ва адолатли подшошшг ҳоки-мияти худонинг оламдаги ҳокимиятининг акс этишидир.
Монархнянинг вазифаси фуқаролар фаровонлигини таъмин-лашдир. Бунинг учун энг аввало тинчликни сақлаш ва фуқаро-лар фаровонлигини таъминлаш керак. Давлатнинг ташқи мақ-сади ва мазмуии эса самовий роҳат-фароғатга эришишдир. Бун-га эса фуқароларни давлат эмас, черков етаклайди. Лекин ҳар қандай черков эмас, балки срдздн худонинг ўринбосари бўлган — Рим папаси бошчилигидаги чсрков етакламоғи лозим. Черков-нинг роли давлатнинг ролидан юқорилир, шунинг учун дунё-вий ҳокимлар черковга бўйсуаиши ксрак. Демак, Аквинский дунёвий ҳокимиятнинг руҳонийлар ҳокимиятига бўйсуниши за-рурлигини таъкидлайди. Ҳамма нарсани қамраб одувчи ҳоки-мият фақат черковга тегишлидир.
Фома Аквинскийнинг ўлимидан кейин доминиканлар ордс-нида ва умуман бутун католик черковила унинг таълимотининг устушшгини таъминлаш учун кескин кураш кетади. Бунга энг аввало Августин таълимотига эргашган францисканлар ордени қаршилик кўрсатади. Бу орден вакиллари учун Аквинский он-тологик ва гносеологик таълимотишшг айрим томонлари но-мақбул эди. Масалан, одам фақат бир нарса, яъни ҳаракат қилувчи жон шаклида бўлиб, унга ҳамма нарса бўйсунади, дсган таълимотдир. Улар яна унинг жонда билиш материяси мавжудлигини инкор этиш ҳақидаги фикрини ҳам тан олма-ганлар. Шуни ҳам айтиш керакки, доминиканлар орденининг ўзида ҳам айримлари Аквинскийга қарши чиққанлар.
ХШ аср охири XIV аср бошларида доминиканлар орденида Фома таълимоти (томизм) етакчи ўринни эгаллайди. Аквинс-кий унинг «биринчи доктори» деб эълон қилинади, 1323 йилда у «авлиё» деб эълон қилинади. Фома АквинскиЙ таълимотининг маркази дастлаб Париж университети, кейинчалик Кёльн уни-верситети бўлиб қолади. Секин-аста томизм (Фома Аквинский таълимоти) черковнинг расмий локтринасига айланади. Уйғо-ниш даврида янги ижтимоий шароитлар туфайли томизм ин-қирозга учрайди.
Томизмда ҳаётга ва фанга қарши қаратилган схоластик до-нолик шаклланган. Бундай қарама-қаршиликни тугатишга янги схоластиканинг вакиллари киришдилар. Улар асосан Иснания унивсрситегларида бўлган иезуитлар вакилларидан иборат эди-лар. Уларнинг энг йирик вакили Франциск Суарес эди. Унинг таълимоги таъсири фалсафада сўнгги Уйгониш давригача, ҳатто, XVII асргача сақланиб қолди.
1879 йил 4 августда Папа Лев ХШ Фома Аквинский таъли мотини ҳамма католик черковлари учун мажбурий, дсб эълон қилди. XIX ва XX асрларда унинг таълимоти неотомизм (янги томизм) номи билан ривожланади.