Falsafa asoslari

Ilmiy induksiya 
Ilmiy induksiyada bir sinfga mansub predmetlarda takrorlanuv-
chi belgining mavjudlik sababi o'rganiladi. To'liqsiz induksiya-
ning bu turi hodisalarning sababini aniqlash va ularai ifoda etuv-
chi qonunlarni ochishga qaratilgani uchun ham ilmiy induksiya 
deb ataladi. 
Sababiy aloqadorlikni aniqlash ilmiy induktiv xulosa chiqa-
rishda muhim ahamiyatga ega. Sababiy aloqadorlikni aniqlash va 
o'rganishda quyidagilarga e'tibor berish zarur: 
— ikki hodisa o'rtasidagi zaruriy aloqadorlik muayyan sharoit-
da ularning biridan (sabab) ikkinchisini (oqibatni) keltirib chiqa-
radi. Sabab-hodisaning yo'qligi oqibat-hodisaning ham yuzaga 
chiqmasligini bildiradi; 
— sabab-oqibat munosabatlari umumiy xarakterga ega, olam-
dagi hech bir hodisa sababsiz mavjud bo'lmaydi; 
— sabab va oqibat vaqtda ketma-ket keladi. Lekin, oldinma-
ketin kelgan hodisalarning hammasi ham sababiy aloqadorlikda 
bo'lavermaydi; 
— sabab-oqibat munosabatlari bir ma'noli bo'lib, muayyan sa-
bab o'ziga muvofiq keladigan muayyan oqibatni keltirib chiqaradi. 
Sababiy aloqadorlik murakkab strukturaga ega. Xususan, sa-
bab-hodisa turli xil sharoitlarda turli oqibatlarni keltirib chiqa-
rishi yoki aksincha, bir oqibat turli sharoitlarda har xil sabablar 
ta'sirida paydo bo'lishi mumkin. 
Sababiy aloqadorlikni aniqlashning bir qancha metodlari mav-
jud bo'lib, ular ilmiy induksiya metodlari deb yuritiladi. Bularga 
240 

---

o'xshashlik, tafovut, yo'ldosh o'zgarishlar va qoldiqlar metodlari 
kiradi. Ularning bar birini alohida ko'rib chiqamiz. 
Yagona o'xshashlik metodi. Unda o'rganilayotgan hodisaning 
sababi haqidagi xulosa shu hodisaning kuzatilayotgan tomonlari-
ni solishtirish, ularning o'xshash tomonini aniqlash asosida hosil 
qilinadi. Bu metoddan foydalanib xulosa chiqarilganda, hodisa­
ning kuzatilayotgan hoUari uchun faqat bitta holatgina umumiy 
bo'lsa, ana shu holat mazkur hodisaning sababi deb olinadi. Ya­
gona o'xshashlik metodining formulasi: 
1. ABC a 
2. ADE a 
3. AGF a 
Demak, A holat ma'lum darajada a hodisaning sababidir.