Falsafa: uning predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli ma'ruzani olib borish texnologiyasi


Download 0.49 Mb.
Pdf ko'rish
bet26/37
Sana19.04.2023
Hajmi0.49 Mb.
#1361834
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   37
Bog'liq
1-ma\'ruza matni

Falsafaning ijodiy xarakteri insonnning o
‘z qobiliyatini dunyoni bilishga va uni o‘zlashtirishga yo‘naltirishida 
namoyon bo
‘ladi. Falsafa jamiyat hayotining deyarli barcha jabhalariga kuchli ta'sir ko‘rsatgan holda, ayni vaqtda fan bilan 
doim yaqin aloqada ish ko
‘radi. U yoki bu fan qanday muayyan muammolarni hal qilishidan qat'iy nazar, ular bilan bog‘liq 
jarayonlar va hodisalarga, ya'ni butun vaziyatga, shu jumladan oxir-oqibatda olingan natijalarga nisbatan falsafiy yondashuv 
doimo zaruriy shart hisoblanadi. Muayyan fan predmetiga va uning oldida turgan muammolarga nisbatan bunday keng 
bilimning boshqa sohalarida erishilgan eng so
‘nggi yutuqlarni ham aks ettiradigan yaxlit yondashuvsiz fundamental 
kashfiyotlar qilish ham, umuman fanning rivojlanishiga erishish ham mumkin emas.
O
‘z vaqtida dunyoga nisbatan (odatdagi, «klassik» fizika doirasida uzoq yillar hukm surgan yondashuvlarga 
qaraganda) kengroq yondashuv, masalan, A.Eynshteyn (1879-1955)ga dunyoning manzarasini tushunishga nisbatan 
butunlay yangicha yondashuvni taklif qilish va avvalgi fizikaning aksariyat qoidalari muayyan darajadagina haqiqiy bo
‘lib 
qolgan sharoitda klassik (Nyuton) mexanikasini ham o
‘z ichiga olgan «Nisbiylik umumiy nazariyasi»ni ta'riflash imkonini 
berdi. Ammo tabiiy bir savol tug
‘iladi: bu yerda falsafa chindan ham ijodiy rol o‘ynadimi? Agar ijodiy rol o‘ynagan bo‘lsa, 
bu nimada va qay tarzda namoyon bo
‘ldi? 
Umumiy dalillarga to
‘xtalmay, shuni qayd etishni o‘rinli deb hisoblaymizki, Eynshteyn ongida o‘zidan oldingi va 
o
‘zi yashayotgan davrdagi falsafa g‘oyalari to‘qnashdi. Ular mutafakkirning butun ijodiy faoliyatiga kuchli ta'sir ko‘rsatdi, 
zero u ratsionalistik falsafaning vakillari, ularning o
‘tmishdoshlari va izdoshlari bilan talabalik yillaridayoq tanishgan edi. 
“Biz Eynshteyn ijodiga XX asr o‘rtalarining fizika konsepsiyalari va kelajakka prognozlar nuqtai nazaridan, retrospektiv 
nazar tashlar ekanmiz, uni insoniyat ma'naviy hayoti katta bir bosqichining yakuni deb hisoblash mumkin. 
Bu bosqich 
faqat Nyuton mexanikasi bilan boshlangani yo
‘q. Butun ratsionalistik fan va XVII asr falsafasi uning negizi hisoblanadi. 
Eynshteyn asarlari bilan tanishar ekansiz, Galiley, Dekart, Spinoza, Gobbs, Nyuton satrlarini beixtiyor eslaysiz 
– ba'zan 
g
‘oyalarning ajabtovur o‘xshashligiga duch kelasiz. XVII asr ratsionalistik tafakkurining nomuayyan farazlari va 
izlanishlari qanday qilib ijodiy, izchil shakl-shamoyil kasb etayotganining guvohi bo
‘lasiz. Bu yerda tadrijiy aloqa 
mavjudligi shak-shubhasizdir

13
.
Falsafiy tasavvurlar va tabiiy-ilmiy qarashlarni farqlash oson ish emas. Biroq falsafiy tasavvurlar tabiiy-ilmiy 
qarashlarga ta'sir ko
‘rsatgani, xuddi shuningdek al-Xorazmiy, al-Farg‘oniy, Ibn-Sino, Mirzo Ulug‘bek, I. Nyuton, 
A.Eynshteyn kabi buyuk olimlarning ilmiy g
‘oyalari zamirida ularning keng va teran falsafiy bilimlari yotishi shak-
shubhasizdir. Ayni shu sababli ushbu mutafakkirlarning yaxlit falsafiy ta'limoti haqida bo
‘lmasa ham ularning jiddiy falsafiy 
qarashlari haqida to
‘la asos bilan so‘z yuritish mumkin.
11
Kuznesov B.G. Albert Eynshteyn. Jizn, smert, bessmertie. 
– M., 1980. – 414-b.



Download 0.49 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   37




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling