“fandagi yangiliklar, fanni o‘qitishning dolzarb masalalari” moduli bo‘yicha

Metallarning tabiatda tarqalishi, olinishi va ishlatilishi 
 
• 
Davriy sistemadagi 118 elementning 97 tasi metallardir. 
• 
I, II, III guruhning barcha elementlari (H va B dan tashqari) metallar. 
• 
IV guruh bosh guruhchasida C va Si dan tashqari barcha elementlar metallar. 
• 
V guruh bosh guruhchasida ikkita metall Sb va Bi. 
• 
VI guruh bosh guruhchasida bitta metall Po. 
• 
IV, V, VI, VII, VIII guruhlarning yonaki guruhchalarida barcha elementlari 
metallardir. 
Qadim zamonlarda odamlar yettita metallni bilishgan: oltin, kumush, mis, 
temir, qalay, qo‘rg‘oshin, simob. 
Hozirgi kunda turniushni metallarsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi, o‘nlab 

---

metallar va qotishmalar xalq xo‘jaligining barcha sohalarini qamrab olgan. Og‘ir 
yuklarni taShuvchi vayengil mashinalar, qishloq xo‘jaligi mashinalari, teplovoz, 
paravoz, samolyotlardan tortib oddiy igna, mix, ruchka va hokazolai" barchasi 
metallardan yasalgan yoki asosiy qismini metallar tashkil qiladi. Temir, mis, rux, 
nikel, kobalt, aluminiy, magniy, volfram, molibden, tantal, titan, niobiy kabi 
metallar va poiat, cho‘yan, babbit, duraluminiy, nixrom singari qotishmalar katta 
amaliy ahamiyatga egadir. 
Metallarning tabiatda uchrashi 
Faol metallar tuzlar holida uchraydi: Sulfatlar: CaS0
4
, BaS0
4 
Xloridlar: NaCl, 
KCI Karbonatlar: CaC0
3 
Fosfatlar: Ca,(P0
4
)
2 
Nitratlar: NaNO
v
KNO, 
O‘rta faol metallar oksidlar va sulfatlar holida uchraydi: Oksidlar: Fe
2
0
3
, 
Fe
3
0
4 
Sulfidlar: PbS, CuS, ZnS, FeS, 
Sulfatlar: FeSO, 
Passiv metallar erkin holda uchraydi: Cu – mis Hg – simob Ag - kumush Au – 
oltin Pt – platina 
Olinishi. Metallarni birikmalaridan ajratib olish bilan metallurgiya Shug‘ullanadi.
Metallurgiyaning asosiy vazifalari metallarni birikmalaridan qaytarish va metallarni 
boshqa moddalardan ajratishdan iborat. 
Metallarni birikmalardan olish uchun turli usullar qoilaniladi. Sanoatda metallarni 
olish usullarining barchasi oksidlanish-qaytarilish reaksiyalariga asoslangan bo‘lib, 
hozirgi kunda quyidagi usullardan foydalaniladi: 
•