Fanidan amaliy ishlarni

Ббл, t	Vпот, t	αпот, %	αдоб, %
r, %
1	25 000 000	1 750 000	2	1,8	13
2	30 000 000	2 400 000	4	3,6	6
3	35 000 000	3 150 000	6	5,4	10
4	40 000 000	4 000 000	4	3,6	11
5	45 000 000	4 950 000	2	1,8	8
6	50 000 000	6 000 000	4	3,6	9
7	55 000 000	7 150 000	6	5,4	7
8	60 000 000	8 400 000	8	7,2	6
9	65 000 000	9 750 000	10	9	10
10	70 000 000	4 900 000	11	9,9	11
11	75 000 000	6 000 000	3	2,7	18
12	80 000 000	7 200 000	5	4,5	17
13	85 000 000	8 500 000	7	6,3	12
14	90 000 000	9 900 000	9	8,1	6
15	95 000 000	11 400 000	7	6,3	10
16	100 000 000	12 000 000	5	4,5	11
17	105 000 000	14 700 000	3	2,7	8
18	110 000 000	16 500 000	5	4,5	9
19	115 000 000	8 050 000	7	6,3	15
20	120 000 000	9 600 000	13	11,7	6

Amaliy mashg’ulot №3
Mavzu: Shaxtaning xizmat muddati va ishlab chiqish quvvattini aniqlash.


Ishning maqsadi: talabalarga shaxtalarning ishlab chikarish quvvati va xizmat muddati haqida tushunchalar berish hamda ularni hisoblash usullarni o`rgatish.
Shaxtaning asosiy parametrlari uning ishlab chiqarish quvvati va xizmat muddati bo`lib, ko`pgina hollarda korxonaning iqtisodiy samaradorligini belgilab beruvchi ko`rsatkich hisoblanadi. Bu ko`rsatkichlar o`zaro, hamda shaxta maydoni sanoat zahiralari bilan chambarchas bog’liq.
Shaxtaning quvvati deb – birlik vaqt oralig’ida (sutkalik, smenalik, yillik va boshq.) qazib olingan foydali qazilma miqdoriga aytiladi. SHaxta quvvati quyidagi ikki turga bo`linadi: ishlab chiqarish va loyihaviy quvvati.
Shaxtaning loyihaviy quvvati deb – kon korxonasi birlik vaqt oralig’ida qazib olishi lozim bo`lgan foydali qazilmaning loyihadagi miqdoriga aytiladi.
Shaxtaning ishlab chiqarish quvvati deb – kon korxonasining sutkada (yilda) qo`yilgan hajmdagi foydali qazilmani sifat ko`rsatkichning maksimal darajada qazib olinishiga imkoniga aytiladi.
Shaxtaning xizmat muddati – shaxta maydonida joylashgan sanoat zahirasini qazib olishga ketgan vaqt davomiyligiga aytiladi.
Shaxtaning sanoat zaxirasi quyidagi formula orqali aniqlanadi:

Bu yerda - balnasdagi zaxiralar miqdori, mln.t;
- foydali qazilmani yer qa’ridan qazib olish koeffitsiyenti (коэффициент извлечения полезного ископаемого из недр земли);
Shaxtining yillik ish unumdorligi

Bu yerda - shaxtaning sanoat zaxirasi, mln.t;
T_p – shaxtaning ish olib boorish davri, yil;
Shaxtaning u,umiy ishlash davri quyidagi formula bilan aniqlanadi:

Bu yerda t₁ – shaxtaning qurilish davri (loyihaviy quvvatgacha chqish davri),

• 
  A ≤ 0,6 mln.t bo’lganda t₁ ≤ 1;
  
• 
  0,6 ≤ A ≤ 1,2 mln.t bo’lganda t₁ ≤ 2;
  
• 
  1,2 ≤ A ≤ 3,0 mln.t bo’lganda t₁ ≤ 3, va shaxtaning unumdorligi 3,0 mln.t dan yuqori hamda chuqurligi 800 m dan katta bo’lganda uning qurilish davri loyihalar bilan aniqlanadi;
  

t₂ – shaxta maydonidagi zaxiralar qazib olinishida tugatilish davri, t₂ = 1 ÷ 3 yil;
Shaxtaning sutkalik ish unumdorligi quyidagi formula orqali aniqlanadi:

Bu yerda - bir yildagi ish kunlari soni;
Shaxtaning soatlik ish unumdorligi quyidagi formula orqali aniqlanadi:

Bu yerda T_см – smena davomiyligi, soat;
- sutkadagi smenalar soni.

№3 - amaliy mashg’ulotni bajarish uchun variantlar:

№	, млн.т		А, млн.т	, сутка	Tсм , час
1	25	0,9	0.5	330	7.2	3
2	30	0,88	0.6	325	6	4
3	22	0,86	0.5	320	7.2	3
4	18	0,84	0.7	315	7.2	3
5	45	0,82	0.80.7	310	6	4
6	44	0,8	0.6	305	7.2	3
7	47	0,78	0.6	300	7.2	3
8	38	0,76	0.5	295	6	4
9	39	0,74	0.6	290	7.2	3
10	21	0,9	0.5	285	7.2	3
11	23	0,88	0.6	280	6	4
12	24	0,86	0.5	275	7.2	3
13	32	0,84	0.6	270	7.2	3
14	24	0,82	0.5	265	6	4
15	39	0,8	0.5	260	7.2	3
16	40	0,78	0.6	255	7.2	3
17	37	0,76	0.5	250	6	4
18	36	0,74	0.7	245	7.2	3
19	72	0,9	1.1	240	7.2	3
20	61	0,88	1.2	235	6	4

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar.

1. 
   Foydali qazilma deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   Zahiraning qanaqa turlari mavjud?
   
3. 
   Yo`qotilishlarning turlarini sanab bering?
   

Foydalanilgan adabiyotlar.

1. 
   Isamuxamedov.U.A. Kon ishlari asoslari. T. O`zbekiston, 1998y.
   
2. 
   Sagatov.N.X.”Kon ishi asoslari”. O`quv qo`llanma TDTU, 2005y.
   
3. 
   Egorov.P.V va boshqalar. Osnovi gornogo dela. M. MGGU, 2000g.
   
4. 
   Jgalov.M.L., YArulin.S.A. Texnologiya i mexanizatsiya podzemnix gornix rabot. M. Nedra, 1990g.
   
5. 
   Klechkov.A.P. Texnologiya gornogo proizvodstva. M.Nedra, 1982g
   
6. 
   P.V. Egorov i dr. «Podzemnaya razrabotka plastovix mestorojdeniy» praktikum dlya studentov. M MGGU, 1998 g.
   

Amaliy mashg’ulot №4
Mavzu: Shaxta maydonini ochish sxemalarini tanlash.
Ishning maqsadi: - talabalrga shaxta maydonidagi foydali qazilma zahiralarini ochisha sxemalari, ochuvchi kon lahimlarini joylashtirish bo’yicha asosiy elementlar haqida ma’lumotlar berish


Shtоl’nya - gumbаzsimоn, trаpetsiya ko’rinishidа vа kam hollarda to’g’ri to’rtburchаkli shаkldа bo’lib, shtоl’nyaning оg’zi tаmоn 0,001-0,008 qiyalik bilаn o’tilаdi.
Shtоl’nyaning uzunligi bir nechа kilоmetrgа etishi mumkin. Mаsаlаn: Oltin Tоpgаn kоnidаgi trаnspоrt shtоl’nyasining uzunligi 2 km, Sаdоn rudnigidаgi Mizur shtоl’nyasining uzunligi 4 km dаn оrtik, АQSHdаgi Neysheаl tоnnel mis kоnidаgi оchuvchi shtоl’nyaning uzunligi 7 km dаn hаm ko’prоq.
Shtоl’nya kоnni оchuvchi lаhimi sifаtidа shахtа stvоligа nisbаtаn qаtоr аfzаlliklаrgа egа, ulаr quyidаgilаr:

• 
  1 metr shtоl’nyani o’tish vа mustаhkаmlаshgа sаriflаnаdigаn hаrаjаtlаr (yer оsti suvining miqdоrigа bоg’liq hоldа) 5-7 bаrоbаr аrzоn, lаhimni o’tish tezligi esа 3-5 bаrоbаr yuqоri;
  
• 
  rudаni trаnspоrt vоsitаsidа tаshish оddiy vа аrzоn, rudаni shtоl’nyadаn bоitish fаbrikаsigа qаdаr qаytа yuklаmаsidаn keltirish mumkin, kishilаr harakatlanishi vа yuk tаshish хаvfsizrоqdir;
  
• 
  suvni chiqаrishgа sаriflаnаdigаn hаrаjаtlаr аnchа kаm, suvni hаydаshgа mахsus meхаnizmlаr tаlаb kilinmаydi, o’zi оqib chiqаdi;
  
• 
  shtоl’nya оg’zigа yaqin jоydа qurilаdigаn inshоаtlаr hаm kаm, ko’tаrgich qurilmаsi va binоsi qurish tаlаb qilinmаydi;
  
• 
  shtоl’nya mustаhkаmlаgichini tа’mirlаsh hаm оsоn vа аrzоn turаdi.