Fanidan joriy nazorat mavzu: Angliya va Fransiyada Klassik Maktabning Shakllanishi. Bajardi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETINING JIZZAX FILIALI

“Amaliy matematika” fakulteti
Iqtisodiyot kafedrasi
Iqtisodiy Ta’limotlar Tarixi
Fanidan
JORIY NAZORAT
Mavzu:Angliya va Fransiyada Klassik Maktabning Shakllanishi.


BAJARDI: 927-21-guruh talabasi B.Erkinjonov

QABUL QILDI: B.Muxtorov

Jizzax-2022

Mavzu: Angliya va Fransiyada Klassik Maktabning Shakllanishi.
REJA:
Kirish.
Asosiy qism.
1. Merkantilizm iqtisodiy ta’limotining asosiy mohiyati.
2. Angliya va Fransiyada klassik iqtisodiy maktab vujudga kelishining tarixiy shart-sharoitlari.
3. V.Petti – Angliya klassik iqtisodiy maktabining asoschisi.
4. XVII-XVIII asrlarda Fransiya ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotining xususiyatlari va uni P.Buagilberg qarashlarida aks etishi.
5. Fiziokratizm. F.Kene va A.Tyurgoning iqtisodiy bilimlari.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Merkantilizm iqtisodiy ta’limotining asosiy mohiyati
   

XIX asrning ikkinchi yarmi-XX asrning boshlarida iqtisodiy ta’limotlarning rivojlanishi (evolyustiyasi) kapitalizm iqtisodiyotida uning siyosiy ustqurmasida yuz berayotg’an tub siljishlarni aks ettirar edi. XIX asrning so’ng’gi chorag’ida erkin raqobatning monopoliyaga aylanishi iqtisodiyotdagi eng muhim hodisa bo’ldi. Bu jarayon kapitalizm ziddiyatlarning, ayniqsa mehnat bilan kapital o’rtasidag’i ziddiyatlarning chuqurlashuvi va keskinlashuvi bilan ayni bir vaqtda ro’y berdi. XIX asrning 70-yillaridan boshlab qiymat nazariyasi va uni ilmiy tahlil qilishda ham chinakam inqilobiy o’zgarish yuz berib aynan shu davrda Evropaning bir nechta mamlakatlarida turlicha nazariy maktablar shakllandi. Ushbu maktablar yaratgan iqtisodiy ta’limot fanda «marjinalizm» ta’limoti deb nomlanib XX asrning 30-yillarigacha o’z mavqeyini saqlab turdi. Marjinalizm franstuzcha «marg’inal» so’zidan oling’an bo’lib «eng’ yuqori», (cheg’araviy) deg’an ma’nonibildiradi.Bu boradagi o’zining ilk fikrlarining U.Stenli Jevons 1862 yilda Britaniya fanlarini rivojlantirish Assostiastiyasida qilg’an «Siyosiy iqtisodning’ umumiy nazariyasi haqida qisqacha bildirish»nomli ma’ruzasida bayon etg’an edi. 1871-yilda esa U.Jevons yang’i nazariyasini ilmiy asoslashg’a bag’ishlangan fundamental asar bo’lgan «Siyosiy iqtisod nazariyasi»nomli kitobini Ang’liyada nashr qildirdi. Aynan mana shu yili 1871yilda Avstriyada Karl Meng’erning’ «Siyosiy iqtisod asoslari»nomli kitobi ham e’lon qilindi. Bu kitobda ham xuddi mana shu «eng’ yuqori foydalilik»nazariyasi tahlil qilinib matematik formula va teoremalarsiz ilmiy jihatdan asoslab berildi. 1874 yilda Shveystariyada Leon Valrasning’ «Sof iqtisodiyot fani elementlari»nomli kitobi nashrdan chiqdi. Bu kitobdag’i iqtisodiy nazariya to’liq ravishda matematik jihatdan rivojlantirildi. Shunday qilib yang’i yo’nalish bir vaqtda uchta olim tomonidan turli mamlakatlarda ing’liz, nemis va franstuz tillarida ilmiy jihatdan asoslab berildi. Marjinalizm va uning’ rivojlanish davrini ikki bosqichg’a bo’lib o’rg’anish maqsadg’a muofiqdir. Birinchi bosqich XIX asrning’ 70-80-yillarini o’z ichig’a olib iqtisodiy tahlilning’ dastlabki marjinalistik G’’oyalarini mujassam qilg’an dastlabki ilmiy asarlar yaratildi.(K.Meng’er, U.Jevons va L.Valras asarlari). Bu davrda asosiy mavzu inson psixalog’ik xususiyati, ya’ni uning’ hissiyoti va qabul qilishi asosida o’rg’aniladi. Shuning’ uchun marjinalizmning’ bu bosqichini iqtisodiy ta’limotlardag’i «sub’ektiv yo’nalish» deb ataldi. Ikkinchi bosqich XIX asrning’ 90-yillarig’a to’G’’ri kelib, bu davrdan boshlab marjinalizm ko’pg’ina mamlakatlarda mashhur va asosiy ta’limotg’a aylandi. Marjinalistlarning’ bu davrda erishg’an asosiy yutuG’’lari sub’ektiv-psixolog’ik yo’nalishdan vos kechib iqtisodiyotning’ asosiy maqsadi bu iqtisodiy hayotning’ doimiy borishini mavjud shart-sharoitlar asosida tushuntira bilish demakdir, dedilar. Natijada yang’icha iqtisodiy G’’oyalar namoyondalari klassik iqtisodiy maktabning’ davomchilari sifatida baholanib, ularg’a neoklassiklar deb nom berildi. Marjinal rivojlanishning’ ikkinchi bosqichini ya’ni neoklassik iqtisodiy ta’limotni rivojlanishig’a yirik iqtisodchi olimlar A.Marshall, Dj. B.Klark va V.Pareto katta hissa qo’shdilar. Marjinal iqtisodiy G’’oyalarni yuqorida qayd etilg’an ikkala bosqichini o’zig’a xos xususiyatlarini quyidag’icha ta’riflashimiz mumkin. Birinchi. Dastlabki marjinalistlar o’zlarining’ sub’ektiv oqimlarida asosiy e’tiborni iqtisodiy tahlil jarayonida istemol (talab)ning’ tutg’an o’rnini o’rg’anishg’a qaratib klassiklardan farqli ravishda ishlab chiqarish (taklif)ni ikkinchi darajali qilib qo’ydilar. Keyinchalik neoklassiklar har ikkala jarayonni birg’alikda o’rg’anib ancha mukammal ta’limot yaratdilar.
Ikkinchi. Birinchi bosqich marjinalistlari sub’ektiv yo’nalish vakillari klassiklar sing’ari sabab oqibatg’a asoslang’an ilmiy tahlilni qo’llab ularning’ G’’oyalarini ma’lum darajada takrorladilar. Lekin birg’ina katta farq sub’ektiv maktab qo’llag’an iste’mol va tovarlarning’ foydalilig’i usuli ularni klassik maktab usulidan farqladi. O’z navbatida marjinalistlarning’ neoklassik yo’nalishi funkstional ilmiy tadqiqotni maydong’a tashlash bilan birg’a ishlab chiqarish va iste’molni yaxlit holda o’rg’anib meyoriy iqtisodiy o’lchamlarni taqsimot va ayirboshlash jarayonlarig’a ham tadbiq etdilar. Uchinchi. Marjinal inqilobning’ birinchi bosqichidan farq qilib, ikkinchi bosqichda funkstional ilmiy uslub bilan birg’a iqtisodiy tahlilg’a iqtisodiy jarayonlarni matematik modellashtirish usuli ham olib kirildi. Shu jumladan, har ikkala bosqich nazariyotchilari «erkin» raqobat yordamidag’i iqtisodiy o’sishni halig’acha avtomatik avishda qo’llab kelinmoqda deg’an fikrg’a keldilar. To’rtinchi. Neoklassiklar iqtisodiy ta’limotlar tarixida alohida o’rin eg’allag’an klassiklardan iqtisodiy liberalizm tamoyillarig’a sodiq qolishni meros qilish bilan birg’a tadqiqot mavzuini yanada keng’aytirib, unda funkstional tadqiqot usulidan va iqtisodiy ko’rsatkichlarni taqqoslash usuli va nihoyat sistemali matematik usuldan keng’ foydalanishni amalg’a oshirdilar. XV asr oxiri -XV1 asrlar davomida yangi iqtisodiy bilimlar merkantilizm va u bilan bog‘liq siyosat paydo bo‘ldi. Bu ta’limot bo‘yicha milliy - xalq boyligi muomala sohasida yuzaga keladi (avvalgi qarashlardan prinsipial farq qiladi). Bu ta’limotda ikki davrni ajratish mumkin: 1. Ilk Merkantilizm yoki Monetarizm (ya’ni pul degani) XV-XVI asrlarda (qisman XVII asrda) mavjud bo‘ldi va boylik asosan oltin, kumush va boshqa qimmatbaxo javoxirlardan iborat bo‘ladi, degan g‘oya ilgari suriladi. Shunga oid siyosat ham olib borilgan, unda chetdan imkoni boricha ko‘proq -ko‘proq nodir metallar keltirish va ularni chetga kamroq chiqarish targib qilingan. 2. Rivojlangan Merkantilizm ta’limotida boylik savdo-sotiq sohasidagi savdo balansi asosida yuzaga keladi, imkoni boricha ko‘proq eksport qilish va mumkin qadar kamroq import qilish g‘oyalari ilgari surilgan. Merkantilizm ayrim mamalakatlardagi ko‘rinishi milliy xususiyat kasb etgan, ayniqsa Fransiyada kolbertizm, Germaniyada kameralistika shakllari yaxshi ma’lum. Bu ta’limot yangi tugilayotgan jamiyat-kapitalizm rivoji uchun ijobiy progressiv xarakterga ega bo‘ldi. Kapitalning dastlabki jamgarilishiga imkon yaratdi, mustamlakachilik tizimini qo‘llab-quvvatladi, tovar muomalasi rivojiga olib keldi, moliya tizimining rivoji tufayli iqtisodiyot jonlandi. Merkantilizmda davlat iqtisodiyotga faol ishtirok etish shart, shunga oid iqtisodiy siyosat ham yuzaga keldi. Menkantalizm tarixan cheklangan bo‘lsa ham (u XVIII asrda to‘g‘ri va qattiq tanqidga uchradi). Iqtisodiy bilimlar tarixida munosib o‘rinni egallaydi. Lekin bu ta’limot va unga asoslangan siyosatni to‘la amalga oshirish qanday oqibatlarga olib kelishi mumkinligi Jon lo tajribasidan ma’lum. Menkantalizm moliya tizimi va savdo rivojiga muxim xissa qo‘shdi.

2.