Фанидан Мустақил иш Мавзу

10-расм. Ер ости сувларини сатхини ўлчайдиган асбоблар; а-пўкакли ўлчагич; б-овоз берувчи ўлчагич; в-электрик ўлчагич
Бир хил баландликдаги нуқталар бир-бирлари билан бирлаштирилиб гидроизогипс чизиғи ўтказилади. Агарда қудуқлар оралиғидан қўшимча гидроизогипс чизиқлари ўтказиш лозим бўлиб қолгудек бўлса, анна шу бир-биридан маълум масофадаги икки қудуқдаги грунт сувлари сатҳларининг мутлоқ баландликларини фарқи топилиб, фарқ икала қудуқ оралиғидаги масофага бўлинади. Масалан 5 ва 6 қудуқлардаги (9.10-расм) грунт сувлари сатҳдарининг мутлоқ баландлигини фарқи 501-4974 м, масофа 4 см бунда ҳар бир см га 1 м баландлик фарқи мос келади. Шу билан ер ости сувларининг 500, 499, 498 м га тенг бўлган оралиғ нуқталарини топишга муяссар бўлинади. Шу йўсинда бошқа қудуқлар оралиғидаги нуқталар ҳам аниқланиб, олинган ҳамма натижалар асосида мукаммал гидроизогипс харитаси яратилади.
Амалиётда грунт сувларининг оқим қиялигини ҳамда сув ҳаракат йўналишини билш катта аҳамиятга эга. Чунки қиялик қанча катта бўлса, сув оқим тезлиги ҳам шунча катта бўлади. Сув оқими қиялигини икки гидроизогипс чизиғи баландликларини ҳисобга олган ҳолда қуйидаги формула ёрдамида аниқланади.

J_қ

бу ерда J_қ-грунт сув оқимининг қиялиги
Н₁-биринчи гидроизогипс чизиғи ўтган мутлоқ баландлик
Н₂-иккинчи гидроизогипс чизиғи ўтган мутлоқ баландлик
е-биринчи ва иккинчи гидроизогипс чизиқлари орасидаги топографик харита масштабини ҳисобга олиб аниқланган масофа.
Гидроизогипс оралиғидаги масофа бир-бирига қанча яқин бўлса, грунт сувлари оқимининг қиялиги ҳам шунча катта бўлади ва аксинча.
Грунт сувлари оқимининг қиялиги, сув оқимининг гидравлик градиенти ёки босим градиенти деб ҳам юритилади.
Грунт сувлари оқимининг ҳаракат йўналишини аниқлаш учун катта мутлоқ баландликка эга бўлган гидроизогипс чизиғидан, кичик мутлоқ баландликка эга бўлган гидроизогипс чизиғига қараб перпендикуляр чизиғи ўтказилади. Ўтказилган перпендикуляр чизиғи грунт сувининг ҳаракат йўналишини кўрсатади. Табиатда грунт суви ҳаракат қилувчи сувли қатламнинг остидаги сув ўтказмайдиган қатламни ер ости рельеф тузилишига, уни қиялигига қараб гидроизогипс чизиқлари бир-бирларига нисбатан йўналиши оқим қиялиги ҳам ўзгарувчан бўлиши мумкин. Шунинг учун перпендикуляр чизиқ гидроизогипс бир неча жойидан ўтказилгани маъқул.
Грунт сувлари оқимининг ҳаракат йўналишини аниқлашни уч бурчак усули ҳам мавжуд. Бунинг учун ўз жойлашиши бўйича уч бурчак шаклини ҳосил қилувчи учта бурғи қудуғи бўйича грунт сувлари сатҳларини мутлоқ баландлиги тўғрисидаги маълум бўлиши даркор. Масалан, биринчи А нуқтада жойлашган қудуқдаги сув сатҳини мутлоқ баландлиги 26 м, Б нуқтада жойлашганини мутлоқ баландлиги 30 м, ҳамда В нуқтадагисиники 24 м (11-расм).