Fanlararo innovatsiyalar va 8- son ilmiy tadqiqotlar jurnali

Undalmaning gap bo`laklari bilan aloqasi 
1990-2011 yillar o`zbek adabiyoti nasriga nazar tashlasak, bu davrda ko`plab 
asarlar yaratildi. SH.Xolmirzaev, Tog`ay Murod, Murod Muhammad Do`st, Omon 
Muhtor kabi yozuvchilarimizning bir talay asarlari, ayniqsa, Tohir Malikning 
"Shaytanat" asari Xalq orasida keng tarqalganiga va sevib o`qilgani va o`qilyotganiga 
guvoh bo`lamiz. YAratilgan asarlar xususida o`z vaqtida adabiyotShunoslarimiz 
fikrlarini bildirishdi va bildirishmoqda.. Asarlar tilshunoslik nuqtai nazaridan 
7o`rganilsa, arziydigan jihatlari ham talaygina, xususan, biz ularda qo`llangan 
undalmalar haqida fikr britamiz. Badiiy nutqning kommunikativ va Shu bilan birga 
estetik funktsiya bajarishi ma`lum. Badiiy uslubning boshqa uslublardan ajratib 
turadigan asosiy belgisi ham uning estetik funktsiyasi, obrazliligi va eskpressivligidir. 
Bu narsa uning stilistik kobig`ini ham belgilaydi. Bunda umum xalq tilining boy 
sintaktik imkoniyatlaridan foydalanishning o`rni va ahamiyati muximdir. Biz xuddi Shu 

---

O‘ZBEKISTONDA
 
FANLARARO
 
INNOVATSIYALAR

VA 
8-
SON

ILMIY
 
TADQIQOTLAR
 
JURNALI
20.05.2022
644 
o`rinda badiiy asarlar tilining sintaktik qurilishi, xususan, undagi undalma va uning 
tiplarini, semantik-stilistik xususiyatlarini kuzatish orqali Yozuvchining umumXalq tili 
imkoniyatlaridan foydalanishdagi o`ziga xos jihatlarini ochishga harakat qilamiz. 
Undalma bosh kelishikdagi ot Yoki ot ma`nosidagi so`zlar orqali ifodalanadi. 
"Shaytanat" asrida qo`llangan undalmalarning asosiy qismini ot so`z turkumiga 
mansub bo`lgan so`zlar tashkil etadi. 
1. Ot orqali ifodalanganda, asosan, atoqli otlar Yoki turdosh otlar bo`lishi mumkin. 
Atoqli otlardan eng ko`p uchraydigani kishi ismlaridir: Yigitali aka, bizda bunaqa odat 
Yo`q. Qo`ysangiz -chi, SHoali aka, o`hshatishga topgan jonivoringizni qarang. 
Esingizdami, Anvar, maktabda ”Tumov bo`lgan oshiq“ degan she`riing bor edi. 
Asarda familiya va otasining ismi bilan ifodalangan undalmalar ham ko`plab 
uchraydiki, bu holat rasmiy munosabatlarni Yoritish maqsadida qo`llanadi. Asosan, 
Zohid SHaripov va Arina Bergir kabi sud prokuratura xodimlarining nutqida bunday 
holatlar ko`p kuzatiladi: Gap bunday Petrashvili, biz obro`yimizni to`kmaslikka harakat 
qilamiz. Namozov, Kozlov bergan ikki millionni kaerga qo`yding. Arina Iosifovna, 
qo`shinlarni chaqiraymi.