Fanlararo innovatsiyalar va 8- son ilmiy tadqiqotlar jurnali

Undalmaning o`rni va intonatsiya 
Undalma gapning har erida kela oladi: gapning boshida ham o`rtasida ham, 
ohirida ham. Undalmaning o`rni uning semantik funktsiyasiga, stilistik xususiyatiga, 
tarkibiga, asosiysi, gapning strukturasi va mazmuniga bog`liq bo`ladi. Yozuvchilar o`z 
asarlarida undalmalarni uch holatda qo`llaydi: prepozitiv, interpozitiv va postpozitiv. 
Prepozitiv (odatdagi) holatda, ya`ni undalma gap boshida kelganda so`zlovchining 
maqsadi tinglovchining diqqatini tortish bo`lib, fikr konkret adresatga qaratiladi: 
Egachi, o`g`lingiz keldilar. (II t, 234-b). Mahmudjon, bolam, o`tir, gapimni aytama-nu 
ketaman. (II t, 163-b). Qorijon, do`xtirlar bilan gaplashib olib ketaymi? (II t, 127-b). 
Gapning boshida kelgan undalma boshqa o`rinda keladigan undalmaga nisbatan 
kuchlirok ajratiladi, unda har vaqt ajratuvchi pauza bo`ladi. Atoqli otdan ifodalangan 
undalmaning ko`pincha gap boshida kelishi ham Shu xususiyat bilan bog`lanadi. 
Tinglovchinig diqqatini tortishi emas, balki u bilan aloqani uzmaslik muhimligi 
anglashiladi. O`rtada kelgan undalama kuchsizrok ajraladi: pauza ham kuchsiz bo`ladi. 
O`rtada kelgan undalma Shu bilan birga ko`pincha kirish so`zga o`xshab tezrok, 
Shuningdek, pastroq ohangda aytiladi. Gap boshida kelgan undalma undash 
funktsiyasini bajarish bilan Xarakterlansa, gap o`rtasida va gap ohirida keladigan 
undalmalar ko`pincha undov vazifasi bilan emas, balki emotsinallikni, modallikni - 
so`zlovchining suhbatdoshga munosabatini bildirish uchun xizmat qiladi: Kechirasiz, 
domla tarixga ikki xil ko`z bilan karab bo`lmaydi. (II t, 366-b). Qani, Ahadboy, 
o`rningdan tur ketdik. (II t, 344-b). Boshingni ko`tar, Fediya, mendan uyalma. (III t, 
259-b). 
Pospozitiv holatda, ya`ni undalma gap ohirida kelganda avval fikrni ifodalanadi, 
so`ngra tinglovchining diqqati tortiladi. Tinglovchi va so`zloichi orasidagi aloqa bunday 
holatda nihoyatda sustlashadi. Ohirida undalma kelgan gaplar ko`pincha tarkibiga 

---