Фаннинг маъруза матни

 
3. Этиканинг бошқа ижтимоий фанлар билан алоқадорлиги 
Этика ва эстетика. Этика бошқа ижтимоий ва фалсафий фанлар билан ўзаро алоқадорликда ривожланиб 
келмоқда. Айниқса, унинг эстетика билан алоқаси қадимий ва ўзига хос.
Аввало, инсоннинг ҳар бир хатти-ҳаракати ва нияти ҳам ахлоқийликка, ҳам нафосатга тегишли бўлади, яъни муайян 
ижобий фаолият ҳам эзгулик (ички гўзаллик), ҳам нафосат (ташқи гўзаллик) хусусиятларини мужассам қилади. 
Этика ва диншунослик. Этиканинг диншунослик билан алоқаси шундаки, ҳар иккала фан ҳам бир хил муаммо - 
ахлоқий мезон муаммосини ҳал этишга қаратилган. Чунки умумжаҳоний динлар вужудга келгунига қадар мавжуд 
бўлган маълум урф-одатлар ва қадриятлар муайян диний қонун-қоидаларга, муқаддас диний китобларга катта таъсир 
кўрсатган. Айни пайтда, динлар ҳам ахлоққа ана шундай таъсир ўтказганлар. 
Этика ва ҳуқуқшунослик. Этиканинг ҳуқуқшунослик билан алоқаси узоқ тарихга эга. Маълумки, жуда кўп 
ҳолларда ахлоқ меъёрлари билан ҳуқуқ меъёрлари моҳиятан ва мазмунан бир хил бўлади. Шунга кўра, ахлоқни 
жамоатчилик асосидаги ҳуқуқ, ҳуқуқни эса қонунийлаштирилган ахлоқ деб аташ мумкин. 
Этика ва педагогика. Этика педагогика билан ҳам чамбарчас алоқада. Педагогикадаги шахсни шакллантириш, 
тарбиялаш, таълим бериш жараёнларини панд-насиҳатларсиз, одобнома дарсларисиз тасаввур қилиб бўлмайди. Шу 
боис Этика ўзининг назарий ва, айниқса, амалий жиҳатлари билан педагогиканинг асоси ҳисобланади. 
Этика ва руҳшунослик. Қадимдаёқ Этиканинг руҳшунослик билан алоқаси алоҳида аҳамиятга эга бўлган. Зотан, 
бу иккала фан кишилар хатти-ҳаракати, феъл-атвори ва майл-истакларини ўрганади. Лекин бу ўрганиш икки хил 
нуқтаи назардан олиб борилади: руҳшунослик у ёки бу хатти-ҳаракат, феъл-атвор, сабабий асосларнинг руҳий табиати 
ва шаклланиш шарт-шароитларини очиб беради, Этика эса руҳшунослик тадқиқ этган ҳодисаларнинг ахлоқий 
аҳамиятини тушунтиради. 
Этика ва социология. Этиканинг социология билан алоқаси ўзига хос. Бу иккала фан инсон фаолиятини 
бошқаришнинг ижтимоий мурватларидан бўлмиш ахлоқни ўрганади. Лекин Этиканинг миқёси бу борада кенг. 
Маълумки, социология инсонларнинг оммавий хатти-ҳаракати ва уларнинг қонуниятларини фақат муайян ижтимоий 
тузум доирасидагина тадқиқ этади. Этика эса, ўз моҳиятига кўра, лозим бўлганда, муайян ижтимоий тузум ёки давр 
доирасидан чиқиб, инсон ахлоқининг юксак ютуғи сифатида келгуси даврлар учун ҳам тарихий ва ахлоқий аҳамият 
касб этган шахсий, истисноли хатти-ҳаракатларни ҳамда уларнинг сабабий асосларини ўрганади. 
Этика ва сиёсатшунослик. Этиканинг сиёсатшунослик билан алоқаси, айниқса, ўзига хос ва мураккаб. Чунки 
сиёсий кураш қарама-қарши ахлоқий қоидалар ва талаблар курашини тақозо этади. Шахсий интилишлар билан давлат 
ва жамият манфаатларининг мослиги, мақсадлар ва воситаларнинг пок ёки нопоклиги муаммолари ўртага чиқади. 
Лекин, аслида сиёсат қай даражада ахлоқийлик касб этса, шунчалик у оқилона бўлади. Бу ҳозирги кунда Этика ҳам, 
сиёсатшунослик ҳам жиддий тадқиқ этадиган энг муҳим умумий муаммолардан биридир. 
Этика ва экология. Кейинги пайтларда Этиканинг экология билан алоқаси тобора мустаҳкамланиб бормоқда. 
Тарихан Этика кўпроқ инсоннинг ўзи, ўзгалар ва жамият олдидаги мажбуриятларини таҳлил этиш билан шуғулланган, 
унинг табиатга бўлган муносабати диққат марказидан четда қолиб келган. Лекин кейинги даврларда, айниқса, ХХ ва 
ХХI асрда табиатга нисбатан тор манфаатпарастлик доирасидаги ёндашувлар оқибатида пайдо бўлган экологик буҳрон 
манзарани ўзгартирди. Эндиликда глобал экологик муаммолар кўпроқ одамларнинг ижтимоий-ахлоқий нуқтаи 
назарларига боғлиқ экани маълум бўлиб қолди.