Fanning nomi: Yer tuzishni loyihalash Bajardi: Razakov. X. X

Fanning nomi: Yer tuzishni loyihalash

Bajardi: Razakov.X.X

Tekshirdi: Bobojonov.A

Mavzu: Yer tuzishni loyihalash usullari.

Yer tuzishni loyihalashning rivojlanishi jarayonida loyihachilar
tomonidan q llaniladigan usullar ham zgarib va takomillashib
keldi. Oldiniga, yer tuzish faqat yer lchash bilan bo liq texnik
harakatlardan (yerlarni b lish, maydonlarni aniqlash va chegaralarni belgilash) iborat b lgan davrda, Ioyihalash amaliyotida
asosan matematikadan foydalanilar edi. Yerlarni b lish va maydonlarni hisoblashda grafik, analitik va mexanik usullardan foydalanilgan va asosiy ish qurollari poletkalar, lchagichlar,
masshtab lineykalari va planimetrlardan iborat b lgan.
Asosiy yer tuzish ishlari yerlarni chegaralash b lgan davrda,
yer tuzishni loyihalashning ahamiyati ancha oshdi va hisoblash,
lchash ishlari qatoriga yerning sifatini baholash b yicha tadbirlar q shildi. Yerlarni b lish, qayta taqsimlash, q shish jarayonlarida yer tuzish loyihalari ancha murakkablashib, ularni tuzishda
18
statistika, yer hisobi, yerni baholash ma'lumotlaridan keng
k lamda foydalanila boshlandi.
Bu davrda yer tuzish yechimlarini
tayyorlashning asosiy usuli ketma-ket yaqinlashish (iteratsiya)
usuli (umumiylikdan xususiylikka) b ldi.', Loyiha sifatini oshirish
maqsadida u yer tuzish qatnashchilari bilan kelishilgan holda
tuzilishi va ekspertlar tomonidan baholangan boiishi kerak.
Tabiiy va x jalik yuritishning iqtisodiy sharoitlari har xilligi,
tuproq qatlami va yerning meliorativ ahvolining turli-tumanligi,
hudud kengliklarining bir-biridan farq qilishi va aholi yashash tizimlaridagi har xilliklar yer tuzishni loyihalashda bir xil yechimlarni qoilash mumkin emasligini taqozo etadi. Hozirgi davrda
kompleks loyihalar k p sonli har .xil mutaxassislar guruhi (yer
tuzuvchilar, agronomlar, tuproqshunoslar, iqtisodchilar, gidrotexniklar va boshq.) tomonidan ishlanadi.
Yer tuzishni loyihalashda hozirgi davrda, asosan, quyidagi
usullardan foydalaniladi:
hisob-konstruktiv, iqtisodiy-matematik, iqtisodiy-statistik,
ilmiy abstraksiya, monografik va boshqalar.
Hisob-konstruktiv usuli aniq usulda va belgilangan tartibda
olib boriladigan hisoblar va balanslarga asoslangan boiib, u aniq
loyiha yechimini olishga imkon beradi.
Masalan, x jalikda almashlab ekish tizimini loyihalash va
hududda t ri joylashtirish uchun chorva mollariga zarur
yem-xashak balansini, yem-xashak ekinlari maydonini hisoblash
kerak. Bu hisoblashlar yem-xashak ekinlari uchun ajratiladigan
yerlarning sifatini, joylashgan rnini, belgilangan almashlab ekish
turlarini, sonini va maydonlarini hisobga olgan holda olib boriladi.
Agar, x jaliklarning tabiiy, iqtisodiy, ijtimoiiy va ekologik
sharoitlari murakkab boisa, hisob-konstruktiv usuli k p variantlilik (k p yechimlilik) usuli bilan almashtiriladi. Bu usulda bir
necha, har xil loyiha yechimlari ishlanadi va ular belgilangan
k rsatkichlar tizimi yordamida baholanib, yaxshi yechim
aniqlanadi.
Ilm-fan va texnika taraqqiyoti natijasida zamonaviy qudratli
hisoblash texnikasi yaratildi va ular amaliy iqtisodiy izlanishlarda
keng qoilanila boshladi. Natijada, yer tuzishni loyihalash jarayonida ham matematik modellashtirish, iqtisodiy-matematik va
iqtisodiy-statistik usullardan foydalanila boshlandi.
Matematik modellashtirish matematik bogianishlar yordamida
0'rgani'ayotgan obyektlarning modellarini tuzishga asoslangan.
Iqtisodiy matematik modellashtirish hududni tashkil etishning
umumiy turdagi qonuniyatlarini belgilash, ularning zgarish
sabablarini aniqlash, har xil sharoitlarni modeilashtirishda ularni
takomiilashtirish yoilarini topish imkonini beradi.
Iqtisodiy matematik usullar — iqtisodiy xarakterga ega boigan
yer tuzishni loyihalashning keng k lamdagi masalalarini yechishga qaratilgan. U ziga differensial hisoblash, chiziqli, dmamik,
statistik va matematik dasturlashning boshqa turlarini mujassamlab, matematik modeliardan amaliy foydalanishga qaratilgandir.
Bu usulni qoilashda asosan masalaning optimal yechimi izlanadi,
ya'ni, yer tuzish loyihasining mumkin b lgan barcha yechimlari
orasidan eng yaxshisi belgilangan cheklashlar, shartlar va optimallik k rsatkichi yordamida tanlanadi.
Iqtisodiy statistik usul — matematik statistika usullari yordamida t plangan maiumotlarni tahlil qilish natijasida loyihaviy
yechimlarni aniqlashga asoslangan. Bu usullar tarkibiga korrelyatsiya, regressiya va dispersiya tahlillari, ekspertli baholash, ishlab
chiqarish funksiyalari kiradi.
Yer tuzishni loyihalashda yuqorida keltirilgan usullar yer
tuzish loyihalarini ishlashga tayyorgarlik jarayonida yer tuzish
tkazilayotgan x jalikning iqtisodiyotini, yerlarining ahvolini va
ulardan foydalanish darajasini rganishda, hamda loyihaiash
me'yorlarini tayyorlashda va loyihalarni iqtisodiy asoslashda
q Haniladi.
Hozirgi davrda geoaxborot (GAT) va yer axborot (EAT)
tizimlarining, zamonaviy kompyuter texnikalari va dasturlash
ta'minotining paydo b lishi, yer tuzish maiumotlari axbaorot
bazasining rivojlanishi natijasida yer tuzish usuilari tizimi yer
tuzishni loyihalashning EHM dan foydalanish yordamida avtomatlashgan texnologiyasiga aylana boshladi.

E’tiboringiz uchun raxmat!