Farg’ona davlat universiteti texnalogig talim

2. Chaqqonlikni tarbiyalash metodikasi 
Chaqqonlikni rivojlantiruvchi mashqlar maktab darsi va mashg`ulotlarning asosiy qismi boshlanishida va 
tayyorlov qismida bajariladi. Charchagan holatda chaqqonlikning rivojlanishi kam samarali bo`ladi. 
Mushaklarning tabaqalashtirilgan holda kuchlanishini takomillashtirish uchun quyidagi mashqlarni tavsiya 
qilish mumkin: 
1. Joyidan uzunlikka sakrash, joyidan ko`p marta sakrash, berilgan masofaga 10 hatlab sakrash. 
2. Ko`rsatilgan balandlikka 
sakrab o`tish. 
3. Tennis, basketbol va voleybol koptoklarini ko`rsatilgan masofadagi nishonga tekkizish. 
Fazoda tabaqalashtirish qobiliyatini mukammallashtirish uchun: 
1.Harakatlar ko`lamini yaxshilash uchun ko`zlarni yumgan holda berilgan burchakkacha (30,45,60,90,120 
gradus) predmetlarsiz va predmetlar bilan qo`llar (oyoqlar)ni ko`tarish. 
2. Muayyan miqdordagi qadamlarni qayta bosish, muayyan masofani (10, 20, 50, 60, 100 m) aylanishlar. 
Vaqtga harakatlarni tabaqalashtirish uchun mashqlar: 
1. Har xil harakatlarni (yurish, yugurish, sakrash, uloqtirish, umumrivojlanuvchi mashqlar) qat’iy belgilangan 
vaqtda bajarish. 
2. Berilgan vaqtda erkin mashqlar kombinasiyasini bajarish. 
3. Kuch, tezlik, aniqlik mashqlarini ko`p marta takrorlash. 
Barcha mashqlar har xil dastlabki holatlardan, har xil yo`nalishlar va tekisliklarda, har xil holatlarda bajariladi. 
Muvozanat vazifalarini mukammallashtirish uchun quyidagi mashqlar tavsiya qilinadi: 
1. Har xil balandlikda cheklangan maydonda muvozanatni yo`qotgunga qadar qo`llar va oyoqlar erkinligining 
har xil holatlari bilan, yumuq va ochiq ko`zlar bilan bir oyoqda turish. 

---

2. Gimnastika hodasida, narvonda predmesiz va predmetlar bilan turli-tuman mashqlar. 
3. Ikkala yoki bir oyoqda o`yinlar, estafetalar, to`siqlar chizig`ining unsurlari bilan muvozanatni saqlab turish; 
4. Turgan joyda ko`p marta aylangandan keyin yumuq ko`zlar bilan har xil uzunlikdagi kesmalardan (yurib) 
o`tish. 
Chaqqonlikni rivojlantirishda zaiflashtirish qobiliyatini takomillashtirish zarur. 
Qarama-qarshilik mashqlari katta samara beradi: mushak guruhlarini maksimal taranglashtirish - maksimal 
bo`shashtirish. Masalan:
1. D.h. qo`llar yonga uzatilgan, yelka kamari va qo`l mushaklarini maksimal taranglashtirib, panjalar musht 
qilib siqilgan. yelka kamari va qo`l mushaklarini bo`shashtirish va qo`llarni tushirish. 
2. D.h. eshakda turib, oyoqlar va tos sohasi mushaklarini maksimal taran glashtirib, o`ng (chap) oyoqni 
ko`tarish. Oyoqlarni oldinga – orqaga silkitib
mushaklarni bo`shashtirish. Shu tamoyil bo`yicha predmetlar bilan va 
predmetlarsiz boshqa mashqni tanlash mumkin. 
Chaqqonlikni tarbiyalash, birinchidan, koordinasion jihatdan murakkab harakatlarni o`zlashtirib olish 
qobiliyatini tarbiyalashdan va, ikkinchidan, harakat faoliyatini to`satdan o`zgargan sharoit talablariga muvofiq 
ravishda qayta qurish qobiliyatini tarbiyalashdan iboratdir. 
Chaqqonlikni oshirishga qaratilgan yuklamaning o`zgarishi shug`ullanuvchilar yenga oladigan koordinasion 
qiyinchiliklarni orttira borish yo`li bilan sodir etiladi. Bu qiyinchiliklar asosan quyidagi talablardan tashkil topadi: 
1) harakatlarning aniq bo`lishi; 2) ularning o`zaro muvofiqligi; 3) sharoitning to`satdan o`zgarishi.