Farg’ona davlat universiteti texnalogig talim

Kuch namoyon bo`lishi sharoitlariga kuchning bog`liq ekanligi. Harakat kuchi (ya’ni harakatning bosimi 
yoki tortishishi) ko`p jihatdan qarshilik ko`rsatish kuchlarining tabiati bilan belgilanadi. 
Kuch va ko`chirilayotgan massa aloqadorligi. Agar odam massasi har xil bo`lgan jismlarni mushaklarga iloji 
boricha (chegara darajasida) zo`r berib, bir joydan ikkinchi joyga ko`chirayotganda bir qator harakatlarni bajarsa, 
namoyon bo`lgan kuchning miqdori ham har xil bo`ladi. Dastlab ko`chirilayotgan jismning massasi ortib borishi 
bilan kuch ham oshib boradi, biroq keyin massa orsa ham, kuch oshmaydi. Kuch-massa bog`liqligi jismoniy tarbiya 
amaliyotida juda ko`p xil ko`rinishda bo`ladi. Masalan, sportchining yadro itqitish uchun sarflaydigan kuchi uning 
shtanga ko`tarishda sarflaydigan kuchidan kam bo`ladi. Biroq jismning massasi juda katta bo`lsa, kishi unga 
sarflaydigan kuchning miqdori ko`chirilayotgan massaga bog`liq bo`lmaydi hamda kishining kuch imkoniyatlari 
bilangina belgilanadi. 
2. intervalning usuli qanday amalga oshiriladi 
 
O’z navbatida optimal intervalda ommaviy o’qitishning ko’p sonli psixologik va pedagogik
eksperementlardan aniqlanishicha, cho’zib-uzoq vaqt mobaynida takrorlash o’rganilgan(o’qitilgan) 
materialni qayta takrorlash xajmi va sifati anchagina yo’qori bo’lar ekan (ayniqsa, xajmiga ko’ra ko’p 
miqdorga ega bo’lgan erkin gimnastika mashqlaridek). Bu ikki sabab orqali tushuntiriladi: birinchidan, 
o’zlashtirilayotgan faoliyatni (o’z navbatida, o’ni o’zlashtirish)ning moxiyatini tushuntirish faqat uni 
bajarish paytidagina ro’y bermay, dam olish intervalida xam sodir bo’lishi mumkin (obrazli tarzda
ifodalashning didaktik ma’nosi xam shundan iboratdir: "o’rganilgan xotirada bir oz tinib yetishi kerak"); 
ikkinchi dan, foalitni uzlashtirish jarayoni organizmning muqo’l faoliyati xizmati bilan moslashuviga
(shugullanganlik samarasi ga) boglik bo’lib, u fa kat faoliyatni bajarish vaqtidagina sodir bo’lmay, 
tiklanish davrida (vaqtida) xam sodir bo’lishi ko’zatiladi. 
Dam olish intervali va uning uzunligini belgilashda ikkovining umumiy yigindisi teng bo’lsa, 
uzok vaqt dam olib, nagruzka intervali siyrak bo’lganga karaganga intervali kiska, dam olish intervali 
kup bo’l sa, organizmning ish qobiliyati yo’qori bo’ladi. Shuning uchun jismoniy tarbiya darslarini
maktabda ikki mashgulotni birlash tirib utish ijo biy samara bermaydi. 
O’qitishda tezlashtirish (forsirovat) kontsentratsiya kilib takror lash orkali amalga oshiriladi. 
Ommaviy o’rgatishda u katta samara berishi ko’zatilmaydi, lekin yo’qori razryadli sportchilarni
tayyorlashda ta’ lim metodikasining asosini tashkil qiladi. Harakat malakasining bosh lang’ich etapida 
qaytarishning bu usulidan foydalanib bo’lmaydi. U faoliyat texnikasini tugri tushinish xamda fikrlashga
salbiy ta’sir etib, xosil bo’lgan malakaning puxtalashishiga tusik bo’lishi, puxtalashishi ning chuzilishi ga 
olib kelishi mumkin. 
Bundan tashkari, malakaning tugri shakllanishi lozim bo’lgan jis moniy sifatlarini muvofik 
darajada rivojlanishiga boglik, bu albat ta, uzok muddat davomida harakat faoliyatini 
takomillashtirishni takozo etadi. 
Takrorlashning ikki uslubiga xos xos tugal natijani belgilashda, ya’ni uning yaxshi-yomonligiga 
baxo berishda ushbu xolatni yodda tutmok zarurki, uzokrok chuzib takrorlash kiyin uzlashtirayotgan 
ukuv materia lini uzlashti rishda samaradorrok bo’ladi, osonrok material uchun kon tsentratsiyalashtirib 
takrorlash maksadga muvofik. 
Ikkala uslubda xam takrorlash taksimlanishining xarakteri bir xil emasligi bilan ajrab turadi:
o’xshatishning birinchi bosqichida takrorlashlar chastotasi maksimal darajada, mumkin kadar bajargisi 
kelsa, ijozat beradigan bo’lishi kerak, keyinchalik u kamayadi, shug’ullanuvchining faolligi bir oz 

---

so’nishi ko’zatiladi. Buni yangi malaka xosil bo’lishda (yangi nerv aloqalarini yaratishra)
mustaxkamlash, tuldirishning kuprok bo’lishi bilan tushuntirish mumkin. Bu alokaning puxtaligi yetarli 
darajaga yetsa, ularning saqlash uchun takrorlashlarga talabning kamayib ketishi bilan ko’rinadi.
Ommaviy o’rgatish sharoitida faoliyatni egallashning amaliy chegarasiga yetishda dam olish 
intervalining uzunligi umuman, uzining printsipila axamiyatini yo’qotadi. Malakani anik saklash uchun, 
unga kerak bo’lgan kismdan uzgartirishlar kiritish uchun takrorlashni, kup bo’lmasa-da, vaqti-vaqti bilan 
utkazib turish maksadga muvofik bo’ladi. Albatta, bu uzgarishlar shugullanuvchining jismoniy
tayyorgarligi usganligi, uning ma’lum darajada oshganligi sababli kilinadi. Agarda bu takrorlashlar 
harakat malakasini doim takomillashtirish vazifasini qo’ymasa, kerak bo’lgan dara jadagi xa rakat
sifatlarini qo’llab-quvvatlash uchungina, egallagan malakaning so’nishini oldini olish maqsadidagina 
kerak xolos.