Farg'ona politexnika instituti mexanika mashinasozlik fakulteti s 6 b 21 tmj guruh talabasi abbosxonov azamxonning myta fanidan bajargan

Tezlik va xajm schetchiklari. Suyuklik va gazsimon moddalar mikdorini ulchashga 
muljallangan schetchiklar uzlarining ishlash prinsipiga kura tezlik, xajm va vazn schetchiklariga 
bo‘linadi. Gaz mikdorini ulchash uchun xajmiy usuldan foydalaniladi. 
Tezlik schetchiklari modda mikdorini okim tezligi buyicha, xajm schetchiklari esa xajm 
buyicha ulchaydi. 
Ulchash chegarasi schetchik 50...200 mm shartli utishga muljallanib, sarfni 70...1700 
m
3
/soat va 

2...3% xato bilan ulchaydi. Bunda bosim 0,98 mN/m
2
(10 kg k/sm
2
)ni tashkil kiladi. 
Xajmiy schetchiklarning ishlash prinsipi moddaning muayyan xajmini ulchash 
kamerasidan bosimlar farki tahsirida chikarilishiga asoslangan. Bu schetchiklar asosan toza, 
mexanikaviy aralashmalarsiz bo‘lgan suyuklik va gazlar mikdorini ulchashga muljallangan. 
Asosiy afzalligi xatoning kichikligi va ulchash diapozonining kattaligidir. 
Ovalsimon shesternyali suyuklik schetchiklari 0,8....36m
3
/soat diapazondagi ulchovlarni 
tahminlaydi (IJO tipdagi). Shartli utish diametrlari 15

80 mm, asbobning xatosi 

0,5%, ishchi 
bosimi 1,57 mN/m
2
(

16 kg k/sm
2
). Schetchik urnatilishidagi bosimning yukotilishi tahminan 0,02 
mN/m
2
(0,2 kg k/sm
2
). 
 
Avtomat tarozilar. Sanoatda yirik xajmli materiallardan boshlab dispers moddalarning 
(sochiluvchan kattik materiallar) mikdoirini (massasini) ulchashga tugri keladi. 
Tarozilar vazifalariga kura asosiy besh guruxga bo‘linadi: 1) Umumiy ishlarga 
muljallangan tarozilar; 2) Texnologik tarozilar; 3) Laboratoriya tarozilari; 4) Metrologik tarozilar; 
5) Maxsus ulchovlarga muljallangan tarozilar. 
Tarozilarning asosiy xatosi 

0,5....1%. 
Modda satxini ulchash asboblari. Satxni ulchash moddaning sigimidagi mikdorini 
aniklash va texnologik jarayondagi ishlab chiqarish apparatida satx xolatini nazorat qilishdan 
iborat. 
Ishlash xarakteri jixatdan satx ulchagichlar uzluksiz va uzlukli (releli) bo‘ladi. 
Releli satx ulchagichlar modda muayyaan satxga erishganda ishlay boshlaydi, bu asboblar 
signalizatsiya maksadida ishlatiladi va satx signalizatorlari deyiladi. 
Ishlash prinsipiga kura satxni ulchaydigan asboblar quyidagi guruxlarga bo‘linadi: 
kursatish oynasi; kalkovichli; gidrostatik; elektrik; radioizotopli; ulg‘tratovushli; vaznli va 
boshqalar.