Farida Karimovaning "O’zbek adabiyoti tarixi"

Filologiya fakulteti
O’zbek adabiyotshunosligi
kafedrasi dosenti
Farida Karimovaning
“O’zbek adabiyoti tarixi” fanidan
Taqdimoti
1.

• Gulxaniy hayoti va ijodining o ‘rganilish tarixi.

2.

• Shoirning adabiy merosi.

3.

• «Zarbulmasal» asarining yaratilish tarixi

REJA:
Shoir XVIII asrning 70-yillarida Qo‘qonda tavallud topgan, Uning ajdodlari, turmush tarzi haqida «Qo‘qon tarixi va adabiyoti» asarida bumday ma’lumot beriladi: «Shoir Gulxaniy. Bu kishining nomi Muhammad Sharif bo‘lib, Qo‘qonda tug‘ilgan. Onasi o‘zbek bo‘lib, otasi tojik edi. Shohi Qushbegining yuzboshilaridan bo‘lgan. Qorategindan kelgan, Qo‘qandda uylangan, Onasi xon saroyida oddiy qora xizmatda kun kechirgan.
P. Qayumovning izlanishlari bo’yicha shoirga shunday ta’rif beradi.
Bug’doy rangli
Jun chakmon kiyib yurardi
Qora ko’z
Qora girdob soqolli

Gulxaniy Qo’qonda o’qiydi. Ayni vaqtda o‘zining she’rlari va askiyalari bilan shuhrat topadi. Shuning uchun bu baquvvat yigitni Qo’qon amiri Olimxon navkarlikka oladi. Garchi shoir xon navkari bo‘lib xizmat qilsa-da, juda og‘ir iqtisodiyahvolda yashadi. O’zining mashhur «Hazratim, ochlikdan o‘ldim, yegali non ber menga», — deb boshlanuvchi she’rini shu yillarda yozgan.
U haqda ma’lumot qoldirgan shoirlar
Fazliyning «Majmuai shoiron»
Vozehning «Tuhfatul-ahbob»
Avazmuhammad Attorning «Tarixi jahonnoma»
1810 yil.
Quqon taxtiga amir Umarxon o‘tirdi. Gulxaniy endi uning navkari vazifasida xizmat qila boshladi. Amir Olimxon va amir Umarxon zamonlarida Gulxaniy bir qancha harbiy yurishlarda ishtirok etdi, biroq uning jasorati amirlar tomonidan yetarli darajada qadrlanmadi.
Shoirning adabiy me’rosi
“Tuhfat ul-ahbob” asari topilmagan
“Zarbul-masal”
1 ta qasida
12 ta g’azal
Gulxaniyning qasidasi Amir Umarxonga bag‘ishlangan, Shoir Umarxonga podshoh sifatida yurt ravnaqi, xalq kamoli yo‘lida kata ishonch va umidlar bilan qaraydi. Haqiqatan ham, u m a’rifatli, shoir, ijodkor ahliga rahnamo kishi boMgan. Uning davrida, himmati biIan Qo‘qon adabiy muhiti shakllandi.
Shoir ikki tilde ijod qiladi
Fors-tojik
O’zbek
Shoir lirikasida asosiy mavzu - isnq. Lirik qahramon - oshiq. Uning barcha o‘y-fikrlari, falsafiy dunyoqarashi ana shu an’anaviy mavzu talqinida yuzaga chiqadi. Undagi ishq keng ma’noda, Shoir borliq, olamni u orqali anglaydi. Uning asl muddaosi - Oiloh visoli.
Gulxaniyning bizga yetib kelgan yirik asari «Zarbulmasal»dir. Unda o'zbek xalqining, ijodkorning naqadar donishmandligi va zukkoligi namoyon bo’ladi. Bu asar Amir Umarxonning taklifi bilan varaiilgan. U bunda> mas'uliyatli, teran tafakkur va xalqona uslubni taqozo etuvchi yumushni Gulxaniyga ishonib topshiradi.
“Zarbulma-sal”
6 ta qo’lyozma
1855-yilda ko’chiril-gan
400 ta maqol va hikmat
10 dan ortiq bosma nusxa
“Zarbulmasla”da asarlaridan parcha keltirilgan shoirlar
Jomiy
Dehlaviy
Hofiz Shero-ziy
Sofi Olloyor
Navoiy
Mashrab
“Zarbulma-sal” asari ichidagi asarlar
“Kalila va Dimna”
“Ming bir
kecha”
Asarda turli timsollar tizimi:
Boyo‘g‘li, Yapaloqqush,
Ko‘rqush, Gunashbonu, Kulonkir sulton,Hudhud, Sho‘ranul, Kuykunak, Malik Shohin, Kordon, Turumtoy, Navozanda. Bozanda kabi qushlar;
Tuya, bo‘taloq, toshbaqa. chayon kabi hayvonlar;
Xolboqi misgar, Yodgor po‘stindo‘z, Otaboy Amin, Safarboy bog’bon kabi kishilar
Ularning tabiati orqali shoir turli toifa insonlarning ma’naviy qiyofasini fosh etib beradi. Ularning orasida amaldorlar, hunarmandlar, dehqonlar va boshqa kasb egalari ham bor. Shoirning asosiy maqsadi kishilarni o’ziga tanitish, nuqsonlaridan ogoh etish. Chunki, o’zini anglash Ollohni tanishga olib boruvchi vositadir. O’zini anglashgina ularni fojialardan asraydi.
Foydalanilgan adabiyot:
“O`zbek adabiyoti tarixi” ikkinchi kitob. V.A. Abdullayev.”O`qituvchi” nashriyoti Toshkent. 1967-yil
E’TIBORINGIZ
UCHUN
RAHMAT!