Фармацевтика иқтисодиёти

Нархларнинг бевосита назорати
Нархларнинг бевосита назоратида кўпинча қуйидаги усуллар 
қўлланилади:
— “ харажатлар” усули билан нарх белгилаш;
— ички солиштириш. Дори воситаларига нархлар давлатнинг ички 
бозорида мавжуд бўлган худди шундай препаратларнинг нархини 
ҳисобга олган ҳолда белгиланади. Агар давлатнинг фармацевтик 
бозорида бундай дори воситалари бўлмаса, ундай ҳолда бошқа 
мамлакатларнинг худци шундайдори воситалари билан таққосланади;
— таш қи таққослаш. Тахминан шундай иқтисодий шароитлар, 
ҳаёт даражаси ва ушбу давлатдаги каби бошқа омилларга эга бўлган 
бир қатор мамлакатлар бўйича ўртача нархлар ҳисобланади. Масалан, 
Ирландияда шимолий Европа нархи (5 мамлакат формуласи), 
Италияда — Европа нархи (4 мамлакат формуласи) қўлланилади;
— улгуржи ва чакана бўғинлари фойдасининг назорати (қўшимча 
нархларни тартибга солиш);
-и ш л аб чиқарувчи ва ҳукуматнинг ўзаро келишувлари асосида 
нархларнинг пасайтирилиши ёки музлатилиши.
Эркин нарх белгилаш
Дори воситаларига бозор шакли ва ривожланиш даражаси, 
охирги ва оралиқ истеъмолчилар томонидан талаб асосида нарх 
белгиланиши.
Дори воситаларига бўлган харажатларнинг ўрнини қоплаш назорати
Хорижий давлатларда қабул қилинган, дори воситаларига бўлган 
хараж атларнинг ўрнини қоплаш ти зи м и дорихона ва бош қа
50

---

муассасалардан бериладиган ҳамда амбулатория беморларига 
шифокорлар томонидан буюриладиган рецепт билан бериладиган 
дорилар қийматини тўлашни таъминлайди. Харажатларнингўрнини 
қоплаш давлат бюджети маблағлари ёки суғурта компаниялари 
ҳисобига амалга оширилади. Ҳукумат ушбу йўналиш ни амалга 
оширишда ё харажатларнинг ўрнини қоплаш назоратини амалга 
оширади, ё уларни тўхтатишга ҳаракат қилади.
Харажатларнинг ўрнини қоплаш нинг назорати қуйидагилар 
ёрдамида амалга оширилади:
- “ позитив” рўйхатлар. Ушбу рўйхатларга қиймати қисман ёки 
тўлиқ қопланадиган дори воситалари киритилади;
- “ негатив” рўйхатлар. Ушбу рўйхатларга қиймати қопланиш и 
мумкин бўлмаган дори воситалари киритилади. Масалан, рецептсиз 
бериладиган дори воситалари рўйхатлари;
- “ асосий” (базис) нархлари. Ўрни қопланиш и м умкин бўлган 
базис нархлар белгиланади. Агар дори воситаларининг нархи “ базис” 
нархдан ортса, унда фарқни бемор тўлайди;
- реклама харажатларининг назорати. Дори восита (айниқса 
янги)ларининг бозордаги силжиши учун харажатлар таннархнинг катга 
қисмини ташкил қилиш и мумкин;
- рецепт билан бериладиган дори воситапарининг рецептсиз 
бериладиган дори воситалари рўйхатига ўтказилиш и (рецептсиз 
бериладиган дори воситалари фақат истеъмолчиларнинг хусусий 
маблағлари эвазига сотиб олинади).