Farmatsevtika o‟quv instituti talabalari uchun adabiyoti

Tabiiatda  uchrashi.1808  yilda  Gey-Lyussak  tomonidan  ochilgan.  Tabiatda  birikmalar 
holida  uchraydi.  Bu  birikmalardan  H
3
BO
3
  -borat  kislota  yoki  sassolin,  Na
2
B
4
O
7*
10H
2
O  -bura, 
datolit - CaHBSiO
5,
  borasit -2Mg
3
B
8
O
15*
MgCl
2
 umuman borni 87 ta minerali bor. 
Tabiatda 
5
10
B(18,45%) va 
5
11
B(81,55%)  ikkita izotopdan iborat. 
Fizik xossalari. Bor 2 xil: amorf va kristall allotropik shakl o‘zgarish holatida uchraydi. 
Amorf  bor  hidsiz  yuqori  suyuqlanish  va  qaynash  haroratiga  ega,  qo‘ng‘ir  modda.  U  issiq  va 
elektrni yomon o‘tkazadi. 
Kristall bor qora  rangli (suyuql. harorati 2300
o
S, qayn. 2550
o
S atrofida) kristall panjarasi 
tetragonal  tuzilishga  ega.Yarim  o‘tkazgich  xossasiga  ega.  Borning  tabiatda  kam  tarqalganligi 
uning yadrosini neytronlar bilan oson ta‘sirlanishi orqali tushuntiriladi. 
     
10
  V  +   
1
n = 
4 
He
      +   7
Li 
      
5               0             2                     3 
Olinishi. Bor oksididan magniy yordamida qaytarish  orqali olinadi: 
B
2
O
3 
+ 3Mg = 3MgO + 2B 
Kaliy tetraftorboratdan faol metallar, masalan , natriy bilan qaytarish orqali:  
KBF
4 
+ 3Na = 3NaF + KF + B 
Toza  bor  uni  ftoridini  elektroliz  qilib  olinadi.  Bunda  vodorod  ham  hosil  bo‘ladi. 
Reaksiyada borni tozaligi 99,5 % tashkil etadi. 
Eng  toza  bor  uning  bromidini  termik  parchalab  olinadi.  Bunda  reaksiya  vodorod 
ishtirokida boradi: 
2BBr
3 
+ 3H
2 
= 2B + 6HBr  
     reaksiya 1000-2000
0
S tantal simi katalizatorligida olib  boriladi. 
Kristal  holatdagi  bor  olish  uchun  borning  vodorodli  birikmalarini  parchalash  ham 
mumkin: 
                        B
2
H
6 
= 2B + 3H
2
 
Ishlatilishi.  Bor  birikmalari  neytronlarni  ushlab  qolishi  yadro  texnikasida  katta 
ahamiyatga ega. Ulardan yadro jarayonlarini sekinlashtiruvchi modda sifatida qo‘llaniladi. 
Kimyoviy xossalari. Odatdagi haroratda bor havo kislorodi ta‘siriga chidamli, lekin 700 
0
Sda  yonadi: 
4B + 3O
2 
= 2B
2
O
3 
+ 1171,1 kJ/mol 
Odatdagi sharoitda faqat ftor bilan oksidlanadi: 
2B + 3F
2 
= 2BF
3
 
Harorat (400
o
S)ta‘sirida xlor, brom va oltingugurt bilan ta‘sirlashadi:              
    
2B + 3Cl
2 
= 2BCl
3
 
Azot bilan 1200
o
S haroratda ta‘sir etib bor nitridlarini hosil qiladi: 
N
2 
+ 2B = 2BN   
Bor ammiak bilan ta‘sir etib ham bor nitridiga aylanadi:      
2B + 2NH
3 
= 3H
2 
+ 2BN 
Kuchli  qizdirilganda  bor  aktivligi  barqaror  oksidlar  (SiO
2
,  P
2
O
5
)  nisbatan  qaytaruvchi 
xossalarini namoyon etadi. 
3SiO
2 
+ 4B = 2B
2
O
3 
+ 3Si 
Yuqorui harorat ta‘sirida suv bilan ta‘sirlashib: 
2B + 3H
2
O = B
2
O
3
 + 3H
2
 
Bor ishqorlar bilan ham ta‘sirlashib metaboratlarga aylanadi: 
2B+2NaOH+2H
2
O= 2NaBO
2
+3H
2
 
Borga konsentrlangan va issiq HNO
3
, H
2
SO
4
 va zar suvi ta‘sir qilganida ortoborat kislota 
hosil bo‘ladi. 
B + 3HNO
3 
= H
3
BO
3 
+ 3NO
2
 
2B + 3H
2
SO
4 
= 2H
3
BO
3
 + 3SO
2 
Borning  metallar  bilan  birikmasi.  Borning  metallar  bilan  hosil  qilgan  birikmalari 
boridlar deb ataladi. Boridlar tarkibi va xossalari juda xilma xil hisoblanadi: 
M
4
B, M
2
B, MB, M
3
B
4
, MB
2
, MB
6
. 

 
 
189 
d-elementlar  boridlari  juda  qattiq  va  issiqqa  chidamli  moddalar  (2000-3000
0
)  va 
kimyoviy  barqaror:  sirkoniy  (Zr
4
B,  ZrB,  ZrB
2
);  xrom  (Cr
4
B,  Cr
2
B,  CrB,  Cr
3
B
4
,  CrB
2
),  titan, 
niobiy va tantal bilan borning qotishmalari reaktiv dvigatelllari tayyorlashda ishlatiladi, ulardan 
gaz trubinalari tayyorlanadi. ZrB
2
-3040
o
S da suyuqlanadi. 
Gidroboratlar.  Ishqoriy  va  ishqoriy-yer  metallarining  tetragidroboratlari  ion  tuzilishli 
birikmalar,  ular  tuzlarni  eslatadi.  Na[BH
4
]  –  oq  kristall  modda  bo‘lib  suvda  yaxshi  eriydi.  Bu 
birikma borning trimetilefiri bilan natriy gidridi orasidagi reaksiyadan olinadi: 
B(OCH
3
)
3
+4NaH = Na[BH
4
]+ 3CH
3
ONa 
Ishqoriy  metallardan  boshqa,  masalan  ,alyuminiy  tetragidroborati  [Al(BH
4
)
3
]  kovalent 
tabiatlidir. 
 Borning  galloidli  birikmalari.BF
3
-gaz  (suyuql.  harorati-127
o
S),  BCl
3 
(qayn.    harorati-
12,5
o
S)
,
 va BBr
3 
suyuqlik(qayn. harorati 90
o
S) va BI
3 
qattiq modda (suyuql. harorati 43
o
S). BF
3
  
bor oksidi va kislotali sharoitda CaF
2
 ta‘siridan olinadi: 
B
2
O
3 
+ 3CaF
2 
+ 3H
2
SO
4 
= 2BF
3 
+3CaSO
4 
+3 H
2
O 
Yuqori haroratda bor oksidiga ko‘mir ta‘sir ettiriladi: 
B
2
O
3 
+ 3C + 3Cl
2 
= 2BCl
3 
+ 3CO 
BF
3
 va BCl
3 
organik kimyoda katalizator sifatida ishlatiladi. Borning galloidli birikmalari 
gidrolizga uchraydi: 
BCl
3 
+ 3H
2
O = H
3
BO
3 
+ 3HCl 
Bor ftoridining gidrolizlanishidan vodorod tetraftorborat hosil bo‘ladi: 
4BF
3 
+ 3H
2
O = H
3
BO
3 
+ 3H[BF
4
]  
Borning  anion  komplekslari.  Na[BF
4
]  –  natriy  tetraftorborat,  K[BF
3
OH]  –
ftorgidroksoborat,  K[BH
4
]  kaliy  tetragidroftorborat,  K[BF
3
H]-  kaliy  triftorgidroborat    va 
boshqalar. Tuzilishi jihatdan perxloratlarga o‘xshaydi. 
Borning  nitridlari  BN.  Oq  rangli  geksagonal  modifikasiya.  Tuzilishi  grafitga  o‘xshash 
va oq rangli. Shuning uchun oq grafit deyiladi. Olti halqali siklda bor  va azot ketma-ket keladi. 
Yarim o‘tkazgich xossasiga ega. 
Qora rangli kristall shakl o‘zgarish, borazon yoki elbor deyiladi. Borazon tetragonal shakl 
o‘zgarishga ega. Borazon juda qattiq va qattiqligi olmosdan qolishmaydi. havoda qizdirilganda 
borazon  2000
0
C  da  oksidlanadi.  Olmos  bo‘lsa  900
o
C  da  yonib  ketadi.  Borazon  dielektrik 
hisoblanadi. 
Borning  gidridlari.  Olinishi  va  xossalariga  ko‘ra  silanlarga  o‘xshaydi.  Bor  xloridiga 
vodorod ta‘siridan boretan hosib bo‘lsa: 
2BCl
3 
+ 6H
2 
= B
2
H
6 
+ 6HCl 
                  
bor etan – gaz 
Bor xloridiga natriy gidridi ta‘sirida ham boretan hosil bo‘lib: 
2BCl
3 
+ 6NaH = B
2
H
6 
+ NaCl 
Faol  boridlarning  kislotalar  bilan  ta‘siridan  bo‘lsa  boranlar  aralashmasi  va  ko‘proq 
borbutan olinadi: 
6MgB
2 
+ 12HCl = H
2 
+ B
4
H
10 
+ 6MgCl
2 
+ 8B 
                                                            borbutan 
B
2
H
6
 ikki yadroli birikma, gaz modda (qayn. harorati -92,5
o
S,37-rasm),: 
H               H                 H 
         B                 B                        (BH
3
---BH
3
) 
H               H                   H 
 
B
4
H
10         
(BH
3
----BH
3
---B
2
H
4
)  tarkibli  birikma  deyilishi    mumkin.  Borbutan  18
o
S  da 
qaynaydigan gaz: 
 
                               H 
H              H  …     B —  H             H 
         B                    |                B 

 
 
190 
H                H   —   B … H             H 
                               H 
 
 
37-rasm. Boretan molekulasining tuzilishi  
 
Borovodorodlar  kimyoviy  faol  bo‘lib    havoda  o‘z-o‘zidan  oksidlanadi  va  ko‘p  issiqlik 
chiqazadi (masalan, B
2
H
6
-2025 kJ/mol issiqlik ajralsa, C
2
H
6  
yonganda-1425 kJ/mol)
.
 
Borning gidridlari suv ta‘sirida parchalanib vodorod hosil qiladi: 
B
2
H
6 
+ 6H
2
O = 2H
3
BO
3 
+ 6H
2
 
Ko‘p borovodorodlar qo‘lansa hidga ega va juda zaharli birikmalardir. 
3Na[BH
4
] + 4BF
3 
= 2B
2
H
6 
+ 3Na[BF
4
] 
Bor angidridi  ikki xil allotropik  shakl o‘zgarish holatida uchraydi.  Ulardan biri  kristall 
bor  angidridi(suyuql.harorati  450
o
S).Borning  kislorod  bilan  ta‘siridan  yoki  ortoborat  kislotani 
suvsizlantirish orqali olinadi. Juda issiqqa chidamli modda.  Suvda erib ortoborat kislotani hosil 
qiladi: 
B
2
0
3
+3H
2
0=2H
3
BO
3
 
Borning kislotalari. Ortoborat kislota(H
3
BO
3
) oq kristall modda. Ortoborat kislota suvda 
kam  eriydi,  harorat  ortishi  bilan  eruvchanligi  ortib  boradi.  Juda  kuchsiz  kislota  hisoblanadi. 
Odatdagi  kislotalardan  farqli  ravishda,  undan  proton  ajralishi  OH
-
  ionlarini  birikishi  hisobiga 
bo‘ladi: 
B(OH)
3 
+ H
2
O= H
+  
+[B(OH)
4
]
- 
 
   Juda  kuchsiz  kislota  20
o
S  da  dissosilanish  konstantasi  K
1
=6
*
10
-10
;K
2
=2
*
10
-13
;  K
3
=2
*
10
-14
.  Bu 
kislota H
2
CO
3
 va H
2
S dan ham kuchsiz. 
 Qizdirilganda H
3
BO
3
 suv ajratib metaborat kislotaga (HBO
2
 )ga aylanadi: 
H
3
BO
3 

 HBO
2 
+ H
2
O 

  B
2
O
3 
+ H
2
O 
Agar issiq buraga sulfat kislota qo‘shilsa ortoborat kislota hosil bo‘ladi. 
Na
2
B
4
O
7 
+5H
2
O + H
2
SO
4 
= 4H
3
BO
3 

+ Na
2
SO
4
 
H
3
BO
3
  ni  mo‘l  miqdorda  ishqor  bilan  neytrallanishda  -B-O-B-  bog‘lari  hosil  bo‘ladi  va 
bura hosil bo‘ladi: 
4H
3
BO
3 
+ 2NaOH + 3H
2
O = Na
2
B
4
O
7*
10H
2
O 
Buraning  kislotalar  bilan  ta‘siridan  avval  H
2
B
4
O
7
  –tetraborat  kislota  hosil  bo‘lib,  uning 
girolizlanishi tufayli ortoborat kislotaga o‘tadi: 
Na
2
B
4
O
7
+H
2
SO
4
=Na
2
SO
4
+H
2
B
4
O
7
 
H
2
B
4
O
7
+5H
2
O=4H
3
BO
3
 
Borat kislotaning tuzlari metaboratlar va ortoboratlar polimer tuzilishga ega: 
CaO + B
2
O
3 
= Ca(BO
2
)
2   
kalsiy metaborat 
Na
2
B
4
O
7 
+ CaO = 2NaBO
2*
Ca(BO
2
)
2
 

 
 
191 
Metall oksidlarini eritish xossasidan foydalanib buradan metallarni payvand qilish uchun 
ishlatiladi. U temir(III) oksidini metaboratlarga aylantiradi: 
3Na
2
B
4
O
7 
+ Fe
2
O
3
 = 6NaBO
2 
+ 2Fe(BO
2
)
3
 
Buraninig  gidrolizlanishi ikki bosqichda amalga oshadi: 
   Na
2
B
4
O
7 
+ 3H
2
O = 2NaBO
2 
+ 2H
3
BO
3
 
   NaBO
2 
+ 2H
2
O = NaOH + H
3
BO
3
 
Ortoborat  kislota  spirtlar  bilan    konsentrlangan  sulfat  kislota  ishtirokida  qizdirilganda 
murakkab efirlar hosil qilib, olingan birikma(borning trietil efiri) oson yonadi: 
H
3
BO
3 
+ 3C
2
H
5
OH = B(OC
2
H
5
)
3 
+ 3H
2
O 
Bor  organik  birikmalar.  Agar  ingichka  uzun  nay  orqali  yopiq  idishdan  bor  etilefiri 
qizdirib  chiqarilsa  u  juda  yaxshi  yonadi.  Oxirgi  paytlarda  bororganik  birikmalar  katta 
ahamiyatga ega bo‘lmoqda.  
 
 
B-O-B,  -B-N-B-,  B-R-B,      B-S-B.  Masalan,  B
3
N
3
H
6
-borazol,  juda  qizirarli,  rangsiz 
suyuqlik(suyuql.  harorati-58
o
S,  qayn.harorati  55
o
S).  Tarkibi  va  strukturasi  benzolga  o‘xshaydi. 
Shuning uni  ―anorganik  benzol‖  deb  yuritiladi.  Xuddi shunaqa birikmalar difenil va naftalinga 
o‘xshagani ham olingan. Bu moddalar raketa yorilg‘isi sifatida ishlatiladi. 
Borning azot bilan birikmalari uglevodorodlarga o‘xshaydi: 
CH
3
-CH
3  
         CH
2
=CH
2
               CH

CH 
H
3
B-NH
3
          H
2
B=NH
2
                BH

NH 
borazan             borazen                  borazin 
B-N  dagi  to‘rtinchi  bog‘  sp
3
  gibridlanish  tufayli  yuzaga  kelgan.  Bunda  azotning 
bog‘lanmagan elektronlar jufti va borda sp
3 
gibrid orbital hosil qilishda ishtirok etadi. 
Tibbiyotda  ishlatilishi.    Tibbiyotda  bor  birikmalaridan  ortoborat  kislota  va  bura 
tashqaridan ishlatish uchun antiseptik modda sifatida tavsiya etilgan. 
Ortoborat  kislotaning  lipidlarda  yaxshi  erishi  lipid  membranalari  orqali  hujayralarga  tez 
kirib  borishiga  sabab  bo‘ladi.  Ana  shu  sababli  oqsillarning  denaturatsiyasi    ro‘y  berib 
mikroorganizmlar halok bo‘ladi.  
Buraning aniseptik xossasi ham uning gidrolizlanishidan ortoborat kislota hosil bo‘lishiga 
asoslangan. 
Bor  hayotiy  muhim  mikroelementlardan  hisoblanadi.  U  o‘simliklarda  uglevodlar  va 
oqsillar  almashinuviga  ta‘sir  etadi.  Paxta,  kanaf,  meva  va  sabzavotlar  ayniqsa  borga  muhtoj 
hisoblanadi. Bor etishmasligi ana shu o‘simliklarning urug‘ga  zarar etkazadi. 
 
                 22.2. Alyuminiy va uning birikmalari 
Tabiatda  uchrashi.  Alyuminiy  yer  sharida  eng  ko‘p  tarqalgan  metallardan  biridir.  U 
tuproqni, dala shpati, slyuda va juda ko‘p minerallarni tarkibiga kiradi. 
Al
2
O
3
-korund
,   
rubin,  sapfir,    ortoklaz,    K
2
O
*
Al
2
O
3*
6H
2
O,  Na
3
[AlF
6
]  -kriolit, 
Al
2
O
3
·2SiO
2
*2H
2
O 
–kaolin,
 
Al
2
O
3*
nH
2
O- 
boksit, 
Na
2
O
*
Al
2
O
3*
2SiO
2
 
nefelin, 
K
2
SO
4*
Al
2
(SO
4
)
3*
2Al
2
O
3*
6H
2
O alunit va juda ko‘p alyumosilikatlar ma‘lum. 
Alyuminiyning faqat bitta izotopi barqaror bo‘lib u 
13
 
27
Al (100%). 
Fizikaviy  xossalari. Oq  kumush rang metal(suyuql.  harorati  660
o
S), issiqlik va elektrni 
yaxshi  o‘tkazadi.    Undan    ingichka  sim  tayyorlasa  bo‘ladi.  Yupqa  parda  va  kukunga  oson 
o‘tkazilishi mumkin. 

 
 
192 
 Olinish  usullari.  Alyuminiy  1887  yilda  Viyoller  tomonidan    alyuminiy  xloridni    kaliy 
metali  bilan qaytarib olgan: 
                    AlCl
3 
+ K = 3KCl + Al 
Texnikada  alyuminiyning  olinishi  950
o
C  da  Al
2
O
3
(8%)  suyuqlanmasini  elektroliz 
qilishga  asoslangan.  Bunda  erituvchi  sifatida  Na
3
[AlF
6
]  (92%)  -kriolit  ishlatiladi.  Elektrolizyor 
katod kazifasini, anod sifatida ko‘mir ishlatiladi. Alyuminyning zichligi kichik bo‘lgani uchun u 
idish tubida yig‘iladi: 
          Al
2
O
3

Al
3+
+AlO
3
3- 
                      2Al
2
O
3 
=4 Al+3O
2 
K(-)  Al
3+
  +3e

Al
o
 
A(+)  4AlO
3
3- 
 -12e

2Al
2
O
3
+3O
2
  
Elektroliz paytida anchagina miqdor uglerod sarf bo‘ladi. 
Agar  boksitlar  yuqori  haroratda  temir  (III)  oksidi  bilan  aralashtirilganda  ham,  avval 
Al
2
O
3
 eritmaga o‘tadi : 
Al
2
O
3 
+ 3H
2
O + 6NaOH = 2Na
3
[Al(OH)
6
] 
Temir  oksidi  va  boshqa  aralashmalar  cho‘kmada  qoladi,  eritmadan  karbonat  angidrid 
o‘tkazib  Al(OH)
3
 olinadi: 
2Na
3
[Al(OH)
6
] +6CO
2 
= 2Al(OH)
3

 
+ 3CO
2 
+ 3Na
2
CO
3
+3H
2
O 
Olingan gidroksid quritilib suvdan ajratiladi: 
2Al(OH)
3 
= Al
2
O
3 
+ 3H
2
O 
Tozalangan oksid vannaga solinadi va toza alyuminiy olinadi. Quruq usul : 
Al
2
O
3 
+ 2Cr(OH)
3 
+ 2Na
2
CO
3 
= 2Al + 2Na
2
CrO
4 
+ 3H
2
O + 2CO
2
 
Ishlatilishi.  Alyuminiy  zar  qog‘si  oziq-  ovqat  va  farmatsevtika  sanoati  uchun  o‘rov 
metriali sifatida juda katta amaliy ahamiyatga ega. 
Toza  alyuminiydan  o‘tkazgichlar  tayyorlanadi.  Undan    engil  va  pishiq  qotishmalar 
olinadi. Qotishmalariga dyuralyuminiy (94%-Al,4%Cu,05% dan Mg Mn, Fe va Si ), silumin(85-
90% Al, 10-14% Si, 0,1% Na) kiradi. Alyuminiy asosida bo‘yoqlar olinadi. 
Kimyoviy  xossalari.  Havo  kislorodi  bilan  oksidlanadi  va  uni  sirtida  0,101*10 
-4
  sm 
yupqa  oksid  parda  qoplagan  bo‘ladi,  bu  uni  keyingi  oksidlanishdan  saqlaydi.  Al
2
O
3
  bir  necha 
allotropik shakl o‘zgarishlarga ega. Ularning ichida korund o‘tga chidamli va yuqori suyuqlanish  
haroratiga  ega  (  suyuql.  harorati  2050
o
S).  Qattiqligi  jihatidan  olmosga  yaqinlashadi.  Kristall 
Al
2
O
3
 kimyoviy jihatdan ancha barqaror suv va kislotalar bilan ta‘sir etmaydi. 
Agar  alyuminiy  sirti  kuchli  oksidlovchilar  (kons.HNO
3
,  K
2
Cr
2
O
7
)  bilan  ta‘sir  ettirilsa 
metallning korroziyaga chidamliligi yanada ortadi. Alyuminiy idishlarda nitrat kislota saqlash va 
tashish mumkin. 
Alyuminiy suyultirilgan xlorid kislota bilan ta‘sirlashib: 
2Al + 6HCl = 2AlCl
3
+H
2
 
Konsentrlangan  nitrat  kislota  odatda  alyuminiyni  passivlashtiradi.  Sulfat  kislota  bilan 
alyuminiy asosli tuzlar hosil qiladi. Alyuminiy  ishqorlarda eriganida: 
2Al + 6H
2
O + 6KOH = 3H
2 
+ 2K
3
[Al(OH)
6
] 
Alyuminiyning kislorod bilan ta‘sirlanishi juda tez boradi: 
2Al + 1,5O
2 
= Al
2
O
3 
+ 1653,1 kJ/mol. 
Bunda harorat 3000-3500
o
C gacha ko‘tariladi va atrofga ultrabinafsha nurlar tarqaladi. 
1859 y. N.N.Beketov alyuminiyni metallarni ularni oksidlaridan qaytarish uchun ishlatdi.  
Bu  usul  alyuminotermiya  deyiladi.  Agar  1g-atom  kislorodga  to‘g‘ri  keladigan  kislorod  mirdori 
551,2 kJ/moldan kam bo‘lgandagina oksidlardan  metallarni qaytarish mumkin. 
Alyuminiy bilan CaO, BaO va MgO ni  qaytarib bo‘lmaydi,  chunki  1g-  atom kislorodga 
to‘g‘ri  keladigan  energiya  miqdori  636,5  608,9  va  599,7  kJ/mol.  Amalda  termitli  payvandlash 
katta  ahamiyatga  ega.  Fe
2
O
3
  yoki  Fe
3
O
4
  bilan  alyuminiy  metali  aralashmasi  yondirilsa  temir 
qaytariladi va bunda juda katta energiya chiqadi. 
Alyuminiyni galogenlar bilan oksidlanishi ko‘p mirdorda energiya chiqishi bilan boradi. 
Al + 3/2F
2 
= AlF
3
 + 1304,2 kJ/mol; Al + 3/2Cl
2 
= AlCl
3 
+ 695.9  kJ/mol 
Al + 3/2I
2
 = AlI
3
 +323,0  kJ/mol;    Al + 3S = Al
2
S
3 
+575,9  kJ/mol 

 
 
193 
Yuqori temperaturada alyuminiy: 
Al +1/2N
2 
= AlN + 240,2 kJ/mol;       4Al + 3C = Al
4
C
3
 
Alyuminiy karbid gidrolizlanganda metan ajraladi: 
Al
4
C
3 
+ 12H
2
O = 4Al(OH)
3 
+ 3CH
4
 
Alyuminiyning  birikmalari.  Alyuminiy  oksidi  tabiatda  uchraydi.  U  qizil-qubin  rangli. 
Bu oksid amfoter oksidlar qatoriga kiradi. Suvda erimaydi. 
4Al + 3O
2 
= 2Al
2
O
3
 
Al
2
O
3 
+ 3H
2
O + 6NaOH = 2Na
3
[Al(OH)
6
] 
Suyuqlantirilgan ishqorlarda alyuminiy oksidi eriydi: 
Al
2
O
3 
+ 2NaOH = 2NaAlO
2 
+ H
2
O 
Alyuminiy oksidni asosli xossasi kislotali xossasidan kuchli: 
 Al
2
O
3 
+ CaO = Ca(AlO
2
)
2
 
Alyuminiy gidroksidi amfoter gidroksid u polimer birikma, u asoslar bilan ham, kislotalar 
bilan ham ta‘sirlashadi: 
Al(OH)
3 
+ 3HCl = AlCl
3 
+ 3H
2
O  ;    Al(OH)
3 
+ 3KOH = K
3
[Al(OH)
6
]  
Agar    Al(OH)
3
  suvsizlantirilsa    Al
2
O
3
  aylanadi,  va  suvsizlatirilga  gidroksid  alyumogel 
deyiladi. Bu birikma texnikada adsorbent sifatida ishlatiladi. 
 Alyuminiy  tuzlari  oson  gidrolizga  uchraydi.  Suvdagi  eritmalardan  quruq  tuzga  o‘tilsa 
kristallogidratlar  hosil  bo‘ladi.  AlCl
3*
6H
2
O,  Al
2
(SO
4
)
3*
18H
2
O.  Alyuminiyning  qo‘sh  tuzlari 
kvaslar deyiladi. 
Al
2
S
3
  alyuminy  sulfid(suyuqlanish  harorati1100 
o
S)  ozgina  suv  ta‘sirida  ham  tezda 
gidrolizga uchraydigan kristall modda hisoblanadi.