8-mavzu: Mashina va apparatlarning xavfsiz ishlashini ta’minlash Reja

To‘xtatish muxofaza vositalari. Aylanuvchi qismlarga ega bo„lgan 
dastgohlarni ishlatishda ularning xavfsizligini ta‟minlovchi vosita sifatida 
to„xtatish muxofaza vositalari muhim o„rin tutadi. Dastgoh shpindeli o„z vaqtida 
to„xtatib qolinganda xavfsizlik ta‟minlanadi, biroq, uning to„xtashini kutish tufayli 
qimmatli vaqt yo„qotiladi.
Bajaradigan vazifasiga ko„ra, to„xtatish muxofaza vositalari: to„xtatuvchi, 
sekinlashtiruvchi va tezlikni muvofiqlashtiruvchi turlarga bo„linadi. Tuzilishi 
jihatidan esa lentali, kolodkali, diskali va markazdan qochma kuchga asoslangan 
bo„ladi. 
To„xtatish muxofaza vositalari bajaradigan vazifalari va tuzilishi jihatidan 
yuk ko„tarish kranlarida, dastgohlarning harakatlanish zonalarini chegaralashda, 
ba‟zi bir ko„tarilgan yuklarni ma‟lum balandlikda ushlab turishda, shuningdek 
ba‟zi bir tushib ketishi odam hayoti uchun xavf tug„dirishi mumkin bo„lgan lift 
kabinalarini tushirib yubormasdan ushlab qolishda foydalaniladi.
Bundan tashqari, to„xtatish muxofaza vositalaridan yuqoriga ko„tarilgan 
yuklarni barabanlarning teskari aylanib ketishi natijasida tushirib yubormaslikni 
ta‟minlaydigan tirgak vositalari sifatida ham keng qo„llaniladi. 

---

Dastgohlarga ba‟zi bir xavfli vaziyatlarda yetkaziladigan zararni kamaytirish 
uchun saqlovchi qurilma sifatida ularga kuchsizlantirilgan qismlar o„rnatiladi. 
Bunday kuchsizlantirilgan qismlar dastgohda ro„y berishi mumkin bo„lgan xavfli 
vaziyatlarning oldini olishda ishlatiladi. 
Masalan, dastgohga berilayotgan kuch oshib ketib, dastgohda yuz berishi 
mumkin bo„lgan sinib ketish yoki butunlay buzilib qolish hollari vujudga kelsa, 
unda bu kuchsizlantirilgan qism uzilib ketadi va dastgohga berilayotgan kuchlanish 
to„xtatiladi. Bunday kuchsizlantirilgan qismlarga: kesilib ketishga mo„ljallangan 
shtift va shponkalar, qo„shish muftalari, ishqalanishga asoslangan sirg„anuvchi 
muftalar, elektr qurilmalarida erib ketuvchi saqlovchi qurilmalar, katta bosim 
ostida ishlaydigan idishlarda sitilib ketuvchi membranalar va boshqalar kiradi. 
Kuchsizlantirilgan qismlar asosan ikki turga bo„linadi: birinchisi 
uzatilayotgan kuch muvofiqlashgandan keyin avtomatik ravishda (inson 
ishtirokisiz) ish bajarishni davom ettiradigan qurilmalar (masalan sirg„anuvchi 
muftalar) va ikkinchisi ishdan chiqqan kuchsizlantirilgan qismni almashtirish yo‟li 
bilan ishlatiladigan turlari (masalan, sitilib ketuvchi membrana, erib ketadigan 
saqlovchi qurilma va boshq.) mavjud.