A. B. Pardayev, D. B. Urinbaeva, D. A. Islamova. O’zbek terminologiyasi

 
AMALIY MASHGʻULOTLAR UCHUN TOPSHIRIQLAR 
1-topshiriq. Qoraxoniylar davrida yaratilgan asarlarni mualliflari 
bilan juftlang. 
1. 
Yusuf Xos Hojib 
A «O‘g‘uznoma» 
2. 
Mahmud Qoshg‘ariy 
B «Muqaddimat ul-adab»,
3. 
Ahmad adib Yugnakiy 
C «Hikmatlar» 
4. 
Ahmad Yassaviyning 
D «Hibat ul-haqoyiq», 
5. 
Mahmud Zamaxshariyning E «Devonu lug‘otit turk» 
6. 
Muallifi noma’lum asar 
F «Qutadg‘u bilig» 
Javob 1 ­
2- 
3­
4- 
5­ 
6- 

---

A.B.Pardayev, D.B.Urinbayeva, D.A.Islamova. O’zbek terminologiyasi 
62 
2-topshiriq. «Devoni lugʻatit turk» asarida berilgan terminlarni
ma’nolari bilan juftlang. 
1. 
su 
A hukmdor, yurtboshi 
2. 
elchi 
B lashkar 
3. 
qag‘an 
C xoqondan keyingi oliy lavozim 
egasi 
4. 
yabg‘u
D hukmdor 
5. 
xatun/qatun 
E 
malika 
6. 
tutug‘ 
F 
tuman hokimi 
Javob 1 ­
2­
3­ 4- 
5­ 
6- 
 
3-topshiriq. Quyida berilgan fikrlarning qaysilari to‘g‘ri?
 Ilk eski turkiy til obidalari sirasiga Yusuf Xos Hojibning 
«Qutadg‘u bilig», Mahmud Qoshg‘ariyning «Devonu lug‘otit turk», 
Ahmad adib Yugnakiyning «Hibat ul-haqoyiq», Ahmad Yassaviyning 
«Hikmatlar»i, Mahmud Zamaxshariyning «Muqaddimat ul-adab»,
muallifi noma’lum «O‘g‘uznoma» singari asarlar taalluqlidir.
 Ilk eski turkiy til obidalari sirasiga «Avesto», xorazmiy, baqtriy, 
so‘g‘d, sak tili va yozuviga oid asarlar taalluqlidir.
 Ilk eski turkiy til obidalari sirasiga kiruvchi asarlar dz tilli 
manbalar deb yuritiladi.
 Mahmud Qoshg‘ariyning «Devonu lug‘otit turk» asari o‘z 
davridagi turkiy qabilalarning so‘z boyligi, lug‘atini izohlashga, 
so‘zlarning ma’no va ma’no nozikliklarini ochib berishga, turli qabila 
tillari o‘rtasidagi faqatgina terminologik birliklarni ko‘rsatishga 
mo‘ljallangan. 
 Ilk eski turkiy til obidalari sirasiga kiruvchi asarlar sh tilli 
manbalar deb yuritiladi.
 Mahmud Qoshg‘ariyning «Devonu lug‘otit turk» asari o‘z 
davridagi turkiy qabilalarning so‘z boyligi, lug‘atini izohlashga, 
so‘zlarning ma’no va ma’no nozikliklarini ochib berishga, turli qabila 

---

A.B.Pardayev, D.B.Urinbayeva, D.A.Islamova. O’zbek terminologiyasi 
63 
tillari o‘rtasidagi xarakterli fonetik va morfologik farqlarni ko‘rsatishga 
mo‘ljallangan. 
 XIII-XIV asrga kelib dz tovushining sekin-asta y tovushi bilan 
almashilish jarayoni kuzatiladi.
 «Tarjumon turki va ajami va mo‘g‘ali» risolasi to‘rt qismdan 
iborat bo‘lib, asarning birinchi ismlar haqidagi qismi 26 faslni o‘z ichiga 
olgan.
 Nosiruddin Rabg‘uziyning «Qissasi Rabg‘uziy» asari tilida dz 
tovushining d tovushi bilan almashilish jarayoni kuzatiladi.
 «Devon» Muqaddima va Lug‘at qismidan iborat. 
 «Devon» Muqaddima, Ilova, Asosiy qism va Lug‘at qismidan 
iborat. 
 «Kitob ul-idrok», «Tarjumon», «At-tuhfa», «Kitob ul-bulg‘ot», 
«Al-qavonin» singari filologik risolalar asosan turk tilini o‘rgatish uchun 
mo‘ljallangan qo‘llanma vazifasini o‘tagan.
 «Tarjumon turki va ajami va mo‘g‘ali» risolasi besh qismdan 
iborat bo‘lib, asarning har bir qismi 26 faslni o‘z ichiga olgan.
 Mahmud Zamaxshariyning «Muqaddimat ul-adab» (Adab 
ilmiga muqaddima) asari terminologiya uchun qimmatli hisoblanadi.