Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat
Download 1.72 Mb. Pdf ko'rish
|
adabiyot o\'qitish metodikasi q husanboyeva , r niyozmetoa 2
|
Taksonomiya qadimgi grek tilidagi (τάξις) tartib, saf va
(νόμος ) qonun so‘zlaridan olingan bo‘lib tasniflash, tizimga solish tamoyillari va amaliyoti haqidagi bilim demakdir. Blum taksonomiyasi 1956-yida bir guruh olimlar tomoni- dan taklif etilgan bo‘lib, unda guruh rahbari amerikalik psixolog Benjamin Semyuel Blum (1913 – 1999)ning «Ta’lim maqsadlari taksonomiyasi: bilish yo‘nalishi» nomli kitobidagi g‘oyalari ilgari surilgan 98 . «Taksonomiya» atamasi birinchi marta 1813-yilda o‘simliklar klassifikatsiyasi bilan shug‘ullangan fransuz botanigi Ogyusten Dekandol (1778 – 1841) tomonidan fanga kiritilgan. Bu so‘z avval faqat biologiya fanida qo‘llanilgan. Keyinchalik lingvistika, geog- rafiya va geologiya ilmidagi murakkab tizilmalarni tasniflash naza- riyasini ifodalovchi atama sifatida ham qo‘llanila boshlandi. Blum taksonomiyasi o‘qituvchi tomonidan tarbiyalanuvchilar oldiga qo‘yiladigan qator topshiriqlarni ta’lim maqsadlariga mu- vofiq tarzda: kognitiv, affektiv, psixomotor yo‘nalishlarida tasnif- lanishini nazarda tutadi. Ta’limning bu uch yo‘nalishini oddiyroq qilib «bilaman», «his qilaman» va «yarataman» so‘zlari bilan ifo- dalash mumkin. Psixologiya ilmida «kognitiv» (bilaman) so‘zi axborotni qabul qilish va uni qayta ishlash ma’nosida, insonning ruhiy holati (ishon- chi, xohish-istaklari va maqsadlari)ni ifodalashda qo‘llaniladi. «Kognitiv» ta’lim bilimlarni o‘zlashtirish va o‘zlashtirilgan ax- borotni amaliyotda qo‘llay olishni nazarda tutadi 99 . 98 https://ru.wikipedia.org/wiki. Википедия. Свободная энциклопедия. 99 Азимов Э. Г., Щукин А. Н. Новый словарь методических терминов и 212 213 Bilimlarni o‘zlashtirishning affektiv yo‘nalishi (lotincha af- fectus so‘zidan olingan bo‘lib, ichdan to‘lqinlanish ma’nosini ang- latadi) shaxsning portlash xarakteridagi qisqa muddatli va yuqori intensiv emotsional holatini nazarda tutadi. Ta’lim maqsadlari- ning affektiv yo‘nalishi o‘zida insonning emotsional reaksiyasini, o‘zgalarning qayg‘u yoki shodligini qanchalik his etishiga e’tibor qaratadi. Affektiv maqsadlar insonning tuyg‘ulari, emotsiyasi va munosabatlari bilan bog‘liqdir 100 . Blum taksonomiyasida ifodalangan psixomotor maqsadlar asbob-uskunalarga, o‘quv qurollari, texnika vositalariga mosla- shishni nazarda tutadi. Psixomotor maqsadlar amaliy ko‘nikmalarni o‘zgartirish va rivojlantirishni ko‘zlaydi 101 . Ta’lim maqsadining har uchala yo‘nalishida uning keyingi bosqichiga o‘tish uchun avvalgi bosqich bo‘yicha tajribaga ega bo‘lish taqozo etiladi. Blum taksonomiyasining asosiy maqsadi pedagoglarda ta’lim maqsadining har uchala sohasi bo‘yicha moti- vatsiya uyg‘otish va shu orqali ta’lim samaradorligini ta’minlashdan iboratdir. Kognitiv yo‘nalishdagi ko‘nikma va malakalar bilim, tushun- cha va tanqidiy mulohaza yuritishga daxldor. Blum taksonomiya- sida o‘quv maqsadlarining kognitiv yo‘nalishi quyidagicha tasnif- lanadi: bilish, tushinish, qo‘llash, tahlillash, umumlashtirish va ba- holash. Ta’lim maqsadlarining kognitiv yo‘nalishida: o bilish bosqichi o‘zlashtirilgan o‘quv materialini esda saqlab qolishni va aniq dallilar, nazariy qarashlarni amaliyotda qo‘llashni nazarda tutadi; o tushinishning asosiy belgisi o‘quv materialini bir turdan ik- kinchi turga o‘tkaza bilish, voqea va hodisalarning keyingi bos- qichini tasavvur qila olishdan iboratdir; o qo‘llash turida o‘zlashtirilgan bilimlarni ma’lum shart-sha- roitda, begona vaziyatlarda foydalana bilish nazarda tutiladi; o tahlillash kategoriyasi o‘zlashtirilgan bilimlarni aniq tizim- ga sola bilishni nazarda tutadi; понятий (теория и практика обучения языкам). – Москва: «ИКАР», 2009. – С. 96. 100 Peter Lang, Yaacov Katz, Isabel Menezes. Affective education. (A Compara- tive View.) – London and New York, 1998. – 261 p. 101 Азимов Э. Г., Щукин А. Н. Новый словарь методических терминов и понятий (теория и практика обучения языкам). – Москва: «ИКАР», 2009. – С. 96. 213 o umumlashtirish kategoriyasi kashf etilgan yangilikka qismlarni yaxlitlash orqali qayta erishishni nazarda tutadi; o baholashda esa u yoki bu o‘quv materialining ahamiyati ba- holanadi 102 . Bilishda o‘quvchilarning mazkur bosqichni egallaganliklarini ko‘rsatuvchi xatti-harakatlari quyidagilarda aks etadi: atamalar, da- lillar, metodlar, asosiy tushunchalar, qoida va tamoyillarni bilishi hamda ulardan amalda foydalana olishi muhim sanaladi. Download 1.72 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|