Azərbaycan memarliq və İNŞaat universiteti NƏQLİyyat fakultəsi

y 
)/ N
YNH
 
Məlum olan göstəricilərə görə avtomobilin sürətinin 14m/san-dən kiçik qiy- 
mərlərində F
a
= 0,05. Sürət artdıqça F
a
artır və 35m/san sürətində 0,4 qiyməti alır.
Yol qəzalarının ağırlığının qiymətləndirilməsi üçün aşağıdakı xüsusi göstərici- 
lərdən də istifadə edilir; 
-1 mln km yürüşə düşən yaralı və ölənlərin sayı 
-1 mln nəfər əhaliyə düşən yaralı və həlak olanların sayı 
-1 mln avtomobilə düşən yaralı və həlak olanların sayı. 
Müxtılif növ YNH-nin ağırlıq dərəcəsinin və avtomobillərin konstruktiv 
təhlükəsizliyinin qiymətləndirilməsi üçün bəzən iqtisadi göstəricilərdən istifadə 
edilir. Belə göstəricilərdən biri təhlükəlilik əmsalıdır (K
T
). Onun qiymətini aşa- 
ğıdakı düsturla hesablamaq olar: 
K
T 
= (K
1
N
y
+ K
2
N
a
+ K
3
N
ö
)/(N
y
+ N
a
+ N
ö
+ N
0
) 
burada: K
1
, K
2
və K
3
– hadisənin ağırlıq dərəcəsini qiymətləndirən əmsallardır 
N
y
, N
a, 
,N
ö 
,N
0 
- hadisədə yünqül, ağır xəsarət alan, ölən və xəsarət al- 
mayanların sayıdır. 
Ən təhlükəli yer sürücünün (K
T 
=0,184) və sağda arxada oturan sərnişinin yeri 
sayılır (K
T 
=0,229). 
Tədqiqatlara əsasən YNH-ləri zamanı avtomobilin daxilində insanlara aşağı- 
dakı qüvvələr təsir edir. 
Əvvəlcə kuzovun deformasiyası nəticəsində ilkin zərbələr alınır. Bu zaman 
avtomobilin kinetik enerjisi detalların sınmasına və deformasiyasına sərf olunur. 
Sürücü və sərnişinlər avtomobilin daxilində ətalətlə əvvəlki sürəti ilə hərəkətini 
davam etdirir. Onların bədənini saxlayan qüvvələr ətalət qüvvəsinə nisbətən kiçik 
olduğundan, yerdəyişməyə mane ola bilmirlər. İnsanın sükan çarxı, cihazlar lövhə- 
si, külək şüşəsi və s. detallar ilə kontaktda olması zamanı ikinci zərbələr yaranır.
İkinci zərbənin qiyməti avtomobilin sürəti və təcilindən, insanın yerdəyişməsin- 
dən, kontaktda olan detalların formasından və mexaniki xüsusiyyətindən asılıdır. 
Avtomobilin yüksək sürətlərində üçüncü zərbələrdə alına bilər. Bu zaman insa- 
46. 

---

nın beyin maddəsi, qara ciyəri, ürəyi və s. daxili orqanları insan skeletinin bərk 
hissələrindən xəsarətlər alır. Xəsarətlərin çox hissəsi ikinci zərbədən yaranır.