Ishlab chiqarish turlari va ularda ishni tashkil qilish

 
2.2–jadval.
S ni 

–ga nisbatan aniqlashda maksimal xatolik ∆S va koeffitsient P ning qiymatlari 
N,dona 
∆S, ℅ 
P 
N, dona 
∆S, ℅ 
P 
25 
50 
75 
100 
42,4 
30,0 
25,0 
21,2 
1,4 
1,3 
1,25 
1,2 
200 
300 
400 
500 
15,0 
12,2 
10,6 
10,0 
1,15 
1,12 
1,11 
1,10 
Tabiiy taqsimot qonuni (Gauss qonuni) ko‘p hollarda tanavorlarni IT8, IT9, IT10 
kvalitet va undan dag‘alroq aniqlikda mexanik ishlash uchun haqqoniy deb 
hisoblanadi. Deyarli aniq ishlov berishlarda esa o‘lchamlarning taqsimlanishi jihoz 
qonuniyatlarga bo‘ysunadi. 
Teng yonli uchburchak qonuni (Simpson qonuni). 
Tanavorlarni IT7, IT8 va ba‘zi bir hollarda IT6 kvalitet aniqlik bilan ishlashda 
detal o‘lchamlarining taqsimlanishi ko‘p holatlarda Simpson qonuniga bo‘ysunadi, 
qaysiki u grafikaga oid teng yonli uchburchak shaklida ifodalanadi (2.17, a –rasm) 
quyidagi taqsimot maydoni bilan 


9
,
4
6
2



w
,
(2.37) 

---


– o‘rtacha kvadratik og‘ish miqdori bu hol uchun ham 2.29 formuladan 
aniqlanadi.
2.17–rasm. Ishlangan detallar o‘lchamlarini Simpson (a) va 
Teng ehtimollik qonunlari (b, v) bo‘yicha taqsimoti. 
 
Teng ehtimollik qonuni 
Agar o‘lchamlarning taqsimlanishi faqat o‘zgaruvchan sistematik xatoliklarga 
(masalan, keskich asbobning yeyilishiga) bog‘liq bo‘lsa, ishlangan partiya detallar 
haqiqiy o‘lchamlarining taqsimlanishi Teng ehtimollik qonuniyatiga bo‘ysunadi. 
Masalan, vallarni ishlashda keskich asbob yeyilishining turg‘unlashgan paytida 
uning o‘lchamlarini vaqt ichida kichiklashishi to‘g‘ri chiziqli qonunga bo‘ysunadi, 
ya‘ni ishlanuvchi tanavorlar diametrlarini tegishlicha kattalashtiradi. 
Tabiiy, ya‘ni ishlanuvchi tanavorlar o‘lchamlarini T
2
– T
1
vaqt ichida 2L=b-a 
miqdorga o‘zgarishi ham to‘g‘ri chiziq qonuniyati bo‘yicha bo‘ladi (2.15, b–rasm). a 
dan b gacha oraliqda detallar o‘lchamlarining taqsimlanishi Teng ehtimollik qonuni 
bo‘yicha to‘g‘ri to‘rtburchak bilan ifodalanadi (2.15,b –rasm) asosi 2L va balandligi 
(ordinatasi) 1 / 2L. 
To‘g‘ri to‘rtburchak maydoni birga teng, ya‘ni a dan b gacha oraliqda detallar 
o‘lchamlarining paydo bo‘lish ehtimolligi 100% ni tashkil etishini bildiradi: 
O‘lchamning o‘rtacha arifmetik qiymati quyidagicha 


2
/
'
b
a
L
r
o


.
(2.38) 
O‘rtacha kvadratik og‘ish 
l
l
a
b
577
.
0
3
2
3
2





.
(2.39) 
Faktik taqsimot maydoni 


46
,
3
3
2


w
.
(2.40) 

---

Teng ehtimollik qonuni oshirilgan yuqori aniqlikdagi (IT5, IT6 kvalitet va 
yuqoriroq) tanavorlar o‘lchamlarining taqsimlanishida va ularni «Aniqlikka 
erishguncha ishlov berish va o‘lchash» usuli bilan ishlashda keng tarqalgan. 
Tanavorlarni ishga yaroqli qilib tayyorlash ishonchliligini o‘rnatish. 
Tanavorlarga ishlov berishning talab etilgan aniqligini ta‘minlash ishonchliligi, 
berilgan amalning aniqlik zahirasi t ni tavsiflaydi, u quyidagi formula bilan aniqlanadi. 
w
T
t
/

,
(2.41) 
bunda; T – tanavorga ishlov berish qo‘yimi; w – tanavorlar o‘lchamlarining faktik 
taqsimot maydoni. Ishlanuvchi tanavorlar o‘lchamlari taqsimot maydoni w ning 
qiymatlari turli qonunlar uchun quyida keltirilgan: 
Tabiiy taqsimot qonuni (Gauss qonuni).....................................

6
. 
Teng yonli uchburchak qonuni (Simpson qonuni)..........


9
,
4
6
2

. 
Teng ehtimollik qonuni.................................................


46
,
3
3
2

. 
Ekssentrisitet (Reley qonuni)........................................
p
o


25
,
5
,
44
,
3
. 
O‘lchamlarning taqsimlanish qonunlarini TA da qo‘llash uchun ishlov berish 
aniqligini tahlil qilish. Yuqorida keltirilgan o‘lchamlar taqsimoti qonunlaridan 
mashinasozlik texnologiyasida texnologik jarayonlarni ishonchli loyihalash uchun 
ishga yaroqli qilib ishlov berishni ta‘minlash; ishlov berishda ishga yaroqsizlik 
ehtimoli bor buyumlar sonini hisoblash; ishlov berilgan tanavorlarga yana qo‘shimcha 
ishlov berish talab etilganlarining sonini aniqlash; aniqligi past bo‘lgan dastgohlardan 
unumdorligini yuqori qilib foydalanishning iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqligini 
hisoblash; jihozning, asbobning, moylash sovutish suyuqligining va shu kabilarning 
turli holatida tanavorlarga ishlov berish aniqligini solishtirish uchun qo‘llaniladi. 
2.2.4-§. Detallar partiyasi aniqligini baholashda, matematika statistikasi va egri 
chiziqlar qurish usulini qo‘llash va xatolikni tuzatish yo‘li 
Detallar to‘plamiga (partiyasiga) sozlangan dastgohlarda ishlov berilgan paytda 
tasodifiy xatoliklar ta‘siri natijasida har bir tanavorning haqiqiy o‘lchami tasodifiy 
kattalik bo‘lib, ma‘lum oraliqlar chegarasida har xil qiymat qabul etishi mumkin. 

---

O‘zgarmas sharoitda ishlangan detallar haqiqiy o‘lchamlari qiymatlarining 
yig‘indisi, kattalashib borish tartibi bo‘yicha joylashtirishi va shu o‘lchamlarning 
takrorlanishi m (nisbiy takrorlanishi m/n) detallar o‘lchamlarining taqsimoti deyiladi.