Kommunal va mehnat gigiena kafedrasi O‟quv uslubiy majmua toshkent

3. Ish paytida gazlar almashinuvi va energiya sarflanishini aniqlash. 
Ish bajarayotganda ishning og„irligini belgilovchi ko„rsatkichlardan biri bu vaqt birligidagi 
energiya sarflanishidir. Bu ko„rsatkichga qarab bajarilayotgan ish og„irligi bo„yicha kuyidagi 
kategoriyalarga bo„linadi: yengil ish – 2,5 kal/daqiqagacha (120-150 kkal/dak), o„rtacha 
og„irlikdagi ish – 2,5 dan – 4,1 kkal/daqiqagacha (120-260 kkal/daqiqagacha) va og„ir ishga 
4,1 kkal/dak. (250 kkal/dak) dan yuqori bo„ladi. Lekin shuni hisobga olish kerakki, fakat 
energiya sarflanishiga qarab ishning og„ir yoki yengilligi haqida tulik xulosaga kelish mumkin 
emas. 

---

Mehnat fiziologiyasi va gigiyenasi amaliyotida energiya sarflanishini vositali kolorimetriya 
uslubi yordamida aniqlanadi. Bu uslub prinsipi asosida organizmda nafas olish jarayonida 
sodir bo„ladigan gazlar almashinuvini miqdoriy jixatdan aniqlash yotadi. 
Gaz almashinuvi aniqlash kuydagicha olib boriladi. Duglas uslubida o„pka ventilyasiyasi 
aniqlanayotgan paytda Duglas qopidagi nafas bilan chiqarilagn havo uning gazlari tarkibini % 
miqdorini aniqlash uchun mazsus gaz qabyl qilingan, shisha pipetkaga (150-200 sm
3
hajmi) 
olinadi. Bu havoning (nafas bilan chiqarilgan) gazlar tarkibini aniqlash uchun maxsus 
gazoanalizatorlardan foydalaniladi. Ular yordamida havodagi kislorod, karbonat angidrid % 
miqdorini aniqlash mumkin. 
Atmosfera havosining gazlar tarkibi bazga ma'lum. Shuning uchun nafas bilan chiqarilgan 
havoning umumiy hajmi va uning tarkibini aniqlab olgach, atmosfera havosi va nafas bilan 
chiqarilgan havodagi gazlar tarkibining % miqdordagi farqiga qarab, organizm yutgan 
kislorod va chiqarilgan karbonat angidridning miqdori aniqlaniladi. 
O„pka ventilyasiyasining hajmini bilgan xolda organizmda nafas olish jarayonida bir daqiqa 
davomida yutilgan kislorodning va chiqarilgan karbonat angidridning absolyut miqdori 
(hajmi) aniqlanadi, ya'ni nafas bilan chiqarilgan karbonat angidridning yutilgan kislorodga 
nisbati. Nafas koeffitsientining ko„rsatgichiga qarab maxsus jadvaldan foydalangan xolda, 
kislorodning energentik ekvivalenti aniqlanadi. Bir daqiqalik yutilgan kislorod hajmini uning 
energetik ekvivalentiga ko„paytirilganda, kal/daqiqa da ifodalangan energiya sarflanish 
miqdori hisoblab chiqariladi va bajarayotgan ishning og„irlik kategoriyasi aniqlanadi.