Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti
Ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirish
Download 4.02 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 7.7. Ko‘zdan kechirish
- Ko‘zdan kechirish
- Hodisa sodir bo‘lgan joyni ko‘zdan kechirish
- Murdani ko‘zdan kechirish
- Tevarak-atrof va binolarni ko‘zdan kechirish
|
7.6. Ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirish (Muallif - yuridik fanlar nomzodi, dotsent D.M.Mirazov)
harakati bo‘lib, surishtiruvchi, tergovchi va sud, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi, guvoh
hamda jabrlanuvchilarning ko‘rsatuvlarini hodisa sodir bo‘lgan joyda muayyan holatlarni qayta tiklash yo‘li bilan tekshirib ko‘rishdan iboratdir. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 15-bobi ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirish tergov harakatiga oid qoidalarni protsessual tartibga soladi. Bu tergov harakatining asosiy vazifasi tergovda to‘plangan material va faktlar inobatga olingani holda ayblanuvchi, gumon qilinuvchi, guvoh va jabrlanuvchining ko‘rsatuvlari qanchalik to‘g‘riligini, ularning ishga daxldor ayrim holatlarini yodiga tushirib, ko‘rsatuvlarni to‘ldirish, ishga daxldor moddiy ashyolarni qayerga yashirilganligini yoki joylashganligini aniq ko‘rsatishlariga erishish, jinoyat sodir qilishda jinoyat joyiga qayerdan kirgan va chiqqan yo‘nalishini (sxemasi, traektoriyasini) aniqlashdan iboratdir. Ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirishdan maqsad esa, ko‘rsatuvlari tekshirilayotgan shaxsga ma’lum, ammo surishtiruvchi, tergovchi va sudga noma’lum bo‘lgan, jinoyat hodisasini aniqlash uchun ahamiyatga ega narsalar, hujjatlar, izlar va belgilarni topish, shaxsning tergov yoki sud muhokamasi davomida topilgan narsalar, hujjatlar, izlar qayerda bo‘lganligini ko‘rsatib berishi, bir necha shaxsning ayni bir hodisa to‘g‘risida bergan ko‘rsatuvlaridagi o‘xshashlik va farqlarni aniqlash uchun muhim bo‘lgan joy yoki yo‘nalishni shaxs ko‘rsatib berishi, holatlarni qayta tiklash v.h.disa sodir bo‘lgan joydagi sharoit bilan qiyoslash orqali ko‘rsatuvlarning to‘g‘ri yoki noto‘g‘riligini aniqlashdan iboratdir. Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchining ko‘rsatuvlarini hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirish natijalari, bu shaxslarning muayyan hodisalar haqida bilganlari faqat ularning jinoyat sodir etishga daxldorligidan darak bersagina, dalil kuchiga ega bo‘ladi. Ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirish yordamida hal qilinadigan asosiy vazifalar quyidagilardan iborat: 222
- ko‘rsatuvlar berilgan joyning haqiqatdan mavjudligi; - ehtimol qilinayotgan jinoyatchining hodisa sodir bo‘lgan joyga kelish va undan chiqib ketish yo‘li; - tekshirilayotgan joy haqida bir qancha guvoh yoki ayblanuvchining ko‘rsatuvlarida qarama-qarshiliklar mavjudligi; - ko‘rsatuvlari tekshirilayotgan shaxsning voqea va barcha vaziyatlar haqiqatdan yuz berganidan xabardorligi; - ishga oid daliliy ahamiyatga ega yangi ashyolarni aniqlab topish; - jinoyat ishiga daxldor shaxslarni aniqlab topish; - ko‘rsatuvlari tekshirilayotgan shaxs xotirasini yanada faollashtirish; - jinoyat sodir bo‘lishiga imkon yaratgan vaziyatlarni aniqlash; - ekspertiza uchun batafsil axborot izlash; - tergov va qidiruv uchun ahamiyatli holatlarni batafsil bilish. Ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirish guvohlar, jabrlanuvchilar, gumon qilinuvchilar va ayblanuvchilarning ko‘rsatuvlaridagi dalillarni tekshirishning samarali usullaridan biridir. Uni o‘tkazish so‘roq qilingan shaxsning ko‘rsatuvlari qanchalik voqelikka to‘g‘riligini tekshirishga, daliliy ashyolarni aniqlashga, jinoyat yuz bergani, uni muayyan shaxslar sodir etganini aniqlashga imkon beradi. JPKning 94-moddasiga binoan, tekshiruv deganda qo‘shimcha dalillarni to‘plash tushunilib, ular tekshirilayotgan dalillarni tasdiqlashi yoki rad etishi mumkin. Demak, ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirish ilgari so‘roq qilingan shaxsdan tekshirilayotgan voqeaga oid tushuntirishlar olish, shu voqea bilan bog‘liq bo‘lgan joy va obyektni ko‘rsatish hamda olingan daliliy ashyolarni tekshirish maqsadida ko‘rsatuvlar bilan solishtirishdan iborat bo‘lib, so‘roq qilingan shaxs tergovchining taklifiga binoan protsessual sharoitlarga rioya qilgan holda u oldin bergan ko‘rsatuvlarida nazarda tutgan joy, buyumlar v.h.latlarning bir-biriga bog‘liqligini bayon qiladi. Tergovchi esa ko‘rsatuvlari tekshirilayotgan shaxsning tushuntirishlarini eshitadi, uning harakatlarini kuzatadi. Shuningdek, shaxsning ko‘rsatuvlari va harakatlari hodisa sodir bo‘lgan joydagi vaziyatga mos yoki mos emasligini aniqlaydi. Ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirishning protsessual tartibi O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi 133- moddasida ko‘rsatilgan bo‘lib, unga binoan mazkur tergov harakatini o‘tkazishdan oldin surishtiruvchi yoki tergovchi xolislar ishtirokida tekshirilayotgan ko‘rsatuvlarni e’lon qiladi. Ko‘rsatuv bergan shaxsdan ularning to‘g‘ri yoki noto‘g‘riligini, qo‘shimcha va o‘zgartirishlar kiritishga
223
ehtiyoj bor yoki yo‘qligini so‘raydi, tekshirishning maqsadi va tartibini tushuntiradi. Basharti guvoh yoki jabrlanuvchining ko‘rsatuvlari tekshirilayotgan bo‘lsa, ular ko‘rsatuv berishdan bosh tortganlik va atayin yolg‘on ko‘rsatuv berganlik uchun jinoiy javobgarlik haqida ogohlantiriladi. Tergov harakatini o‘tkazish chog‘ida ko‘rsatuv bergan shaxs o‘ziga ma’lum bo‘lgan tekshirilayotgan hodisaning ayrim sharoiti, holatini tiklaydi, ish uchun ahamiyatli bo‘lgan narsalar, hujjatlar, izlar topilgan joylarni ko‘rsatadi, ayrim harakatlarni namoyish qiladi, hodisa sodir bo‘lgan joyda sharoitning o‘zgarganligiga e’tiborni qaratadi, o‘zining avvalgi ko‘rsatuvlarini aniqlashtiradi va ularga oydinlik kiritadi. Ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirish tergov harakatini o‘tkazishda tergovchi hozir bo‘lgan ishtirokchilarga ularning huquq va majburiyatlarini tushuntiradi va bu haqida tergov harakatining bayonnomasida qayd etadi. Tergov harakatining ishtirokchilariga tekshiruv maqsadi, vazifalari tushuntiriladi, ularning ishtirok etishdagi vazifasi belgilanadi. Hodisa
sodir bo‘lgan
joyga kelishda tergovchi ko‘rsatuvi tekshirilayotgan shaxsga yo‘lning to‘g‘riligi, hodisa joyiga yo‘nalishni ko‘rsatishni taklif etadi va boshqa ishtirokchilarga bu harakatni diqqat bilan kuzatishni va ishga ahamiyatli bo‘lgan ayrim holatlarga e’tibor berishni tavsiya etadi. Hodisa joyida ko‘rsatuvlari tekshirilayotgan shaxs hech qanday chetdan ta’sir, sha'ma yoki yordamchi tushuncha so‘zlar kiritilmasdan o‘zi erkin ravishda tushuncha berishi lozim. Umumiy so‘roq o‘tkazishda qo‘llaniladigan tartib-qoida bu holatda ham to‘liq tatbiq etilishi mumkin. Shundan so‘ng tergovchi bevosita ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirishga kirishadi. Ko‘rsatuv bergan shaxs hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirilayotgan hodisaning sharoit v.h.latini tiklaydi, ish uchun ahamiyatli bo‘lgan narsalarni, hujjatlarni, izlarni qidirib topadi va ko‘rsatadi, ayrim harakatlarni namoyish qiladi, tekshirilayotgan hodisada u yoki bu narsaning qanday ahamiyati bo‘lganligini tushuntiradi. Ko‘rsatuvlarni tekshirish paytida hodisa sodir bo‘lgan joy, atrof-muhit sharoitining o‘zgarganligiga e’tiborni qaratish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki tushuncha va aniqlik kiritish uchun ko‘rsatuvi tekshirilayotgan shaxs o‘zining avvalgi ko‘rsatuvlarini aniqlashtiradi, ayrim holatlarni bir-biriga bog‘lanishlarni oydinlashtirib beradi. Mazkur holatlarda ko‘rsatuvi tekshirilayotgan shaxsning harakatiga, tushuntirishiga aralashish, gap qo‘shish yoki o‘rgatish va ishora qiluvchi savollar berishga yo‘l qo‘yilmaydi. 224
Tergovchi ko‘rsatuvlari tekshirilayotgan shaxsga hodisa joyiga borish uchun yo‘l marshrutini ko‘rsatishni taklif qiladi, shunda barcha tergov harakati ishtirokchilari birgalikda ko‘rsatilgan yo‘l bo‘yicha hodisa joyi tomon yo‘l oladi. Ushbu vaqtda tergovchi ko‘rsatuvi tekshirilayotgan shaxsning erkin, hech qanday tashqi ta’sirsiz, mustaqil va o‘z ixtiyori bilan yo‘lni ko‘rsatib, joyga borishi va u yerda qanday harakat yoki holatning bo‘lganligini aytishini kuzatib turadi. Ko‘rsatuvi tekshirilayotgan shaxs hodisa joyining umumiy chegarasini belgilab ko‘rsatadi, tergovchining tekshiruv, nazorat qiluvchi yoki qo‘shimcha savollariga tushuntirish beradi. Javob berishda so‘roq qilingan shaxs jinoyat sodir qilingan joyning ayrim holatlarini, tekshirilishi lozim bo‘lgan faktlarni dastavval so‘roq qilinganda qanday tartib va oldinma- ketinlikda so‘zlagan bo‘lsa, shunday tarzda ko‘rsatib, hodisa joyidagi o‘zgarishlarni, buyum va ashyoviy dalil hamda izlarning topilgan, yashirilgan joylarini ko‘rsatadi, tushuntirib beradi. Hodisa joyida tergovchi ko‘rsatuvi tekshirilayotgan shaxsga jinoiy harakatning ayrim vaziyatlarini takror ko‘rsatish, uni kerak bo‘lsa, qiyoslab ko‘rsatishni taklif qilishi, ayrim holatlarni jinoiy hodisa bilan bog‘liqligini tushuntirib berishi talab qiladi. Tekshirilayotgan ko‘rsatuvdagi holatlar hodisa joyidagi vaziyatga to‘g‘ri kelmasa, ba'zida ziddiyatli vaziyatlar mavjud bo‘lib qolsa, tergovchi bular haqida savol javob qilib, ziddiyatli holatlarni bartaraf qilmog‘i lozim. Ko‘rsatuvlari tekshirilayotgan shaxsga u erkin so‘zlab, tegishli harakatlarni namoyish qilganidan so‘ng, ko‘rsatuvdagi ayrim holatlarni oydinlashtiruvchi, shuningdek uning eslash qobiliyatini faollashtiruvchi savollar berilishi mumkin. Tergov harakatida ishtirok etuvchilar ko‘rsatuvlari tekshirilayotgan shaxsga tergovchining ruxsati bilan savol berishlari mumkin. Ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirish tergov harakatini o‘tkazish davomida ish uchun ahamiyatli bo‘lgan va tegishli holatlarni aniqlash uchun turli xil savollarni berish mumkin. Ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirish jarayonida so‘roq qilingan shaxsning ilgari ko‘rsatuv bergan yoki tergov harakati davomida ko‘rsatgan tekshirilayotgan voqea joyi, narsalar va sharoitga oid savollar berilishi mumkin. Qonunda ishora qiluvchi savollar berish taqiqlanganligi sababli ko‘rsatuvlari tekshirilayotgan shaxsga biror ma’lumot berishi mumkin bo‘lgan imo-ishora, belgi, harakatlar qilishga yo‘l qo‘yilmasligi kerak. Agarda ko‘rsatuvlari tekshirilayotgan shaxsning so‘roq davomida bergan oldingi ko‘rsatuvlari bilan hodisa sodir bo‘lgan joyda bergan ko‘rsatuvlari o‘rtasida tafovut yuzaga kelsa, bunday holatga oydinlik 225
kiritish maqsadida tergovchi ishga taalluqli bo‘lgan savollarni berishi mumkin. Ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirish xolislar ishtirokida o‘tkazilishi O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksida ko‘zda tutilgan. Mazkur tergov harakatining o‘ziga xos jihatlari tufayli tergovchi holislarga nafaqat ularning huquq va majburiyatlarini, balki ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirishning maqsad va vazifalarini ham tushuntirib berishi, ularning e’tiborini ko‘rsatuvlari tekshirilayotgan shaxsning o‘zini tutishiga, harakatlarning ixtiyoriy va mustaqil ekanligiga qaratish kerak. Ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirish tergov harakatini o‘tkazish jarayonida tergovchiga yordam berish uchun mutaxassislar jalb etiladi. Tergov va sud amaliyotini o‘rganish shuni ko‘rsatmoqdaki, ko‘rsatuvlarni keng hududlarda va ko‘p epizodlar bilan voqea joyidagi murakkab sharoitda kechadigan tekshiruvlarda mutaxassisning ishtiroki ijobiy natijalarni bermoqda. Ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirishda mutaxassislarning ishtirok etishi tergovchiga kino-fotosuratga olish, videoyozuv, ovoz yozish ishlariga chalg‘imasdan, diqqatini ko‘rsatuvi tekshirilayotgan shaxslarning hatti-harakatlarini izohlashga v.h.disa sodir bo‘lgan joydagi haqiqiy sharoitga qaratishiga imkon beradi. Shuningdek, ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirish tergov harakatiga mutaxassisni jalb etish tergovchiga mazkur tergov harakatini samaraliroq va kamroq vaqt sarflab o‘tkazishida yordam beradi. Ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirish tergov harakatining natijalarini rasmiylashtirish O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat- protsessual kodeksining 134-moddasi asosida amalga oshiriladi. Ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirish jarayoni va uning natijalarini qayd qilish mazkur tergov harakatining yakunlovchi bosqichi hisoblanadi. Bunday qayd qilish, bayonnoma to‘ldirish, fototasvirga tushirish, video-tovush yozish uskunalarini ishlatish, reja va sxemalarni tuzishdan iborat.
Jinoyat protsessida isbot qilish ishni qonuniy, asoslangan va adolatli hal qilish uchun ahamiyatga ega bo‘lgan holatlar to‘g‘risidagi haqiqatni aniqlash maqsadida dalillarni to‘plash, tekshirish va baholashga qaratilgan jarayon hisoblanadi. Mazkur jarayonni amalga oshirishda tergov harakatlari o‘ziga xos ahamiyat kasb etadi. Ko‘zdan kechirish esa ushbu tergov 226
harakatlari tizimida o‘z o‘rniga ega. Ko‘zdan kechirish deganda, biron bir moddiy obyektning o‘ziga xos xususiyatlarini kuzatish orqali inson ongida mazkur obyekt haqida tasavvur xosil qilishi tushuniladi. Tergov harakati sifatida ko‘zdan kechirish esa ijtimoiy xavfli qilmishning yuz bergan-bermaganligini, shu qilmishni sodir etgan shaxsning aybli-aybsizligini va ishni to‘g‘ri hal qilish uchun ahamiyatga molik boshqa holatlarni aniqlash uchun moddiy obyektlarning o‘ziga xos xususiyatlarini kuzatish orqali ma’lumotlar to‘plashga yo‘naltirilgan harakat hisoblanadi. Ko‘zdan kechirish tergov harakatini asosi sifatida jinoyat izlari, ashyoviy dalillarni topish, hodisa sodir bo‘lgan vaziyatni va ish uchun ahamiyatli bo‘lgan boshqa holatlarni aniqlashtirish maqsadi belgilab berilgan. Ko‘zdan kechirish tergov harakatini amalga oshirish vakolati surishtiruvchi, tergovchi va sudga berilgan. Ko‘zdan kechirish tergov harakati obyektlari sifatida hodisa sodir bo‘lgan joy, murda, hayvonlar, tevarak-atrof, binolar, narsalar va hujjatlar keltirib o‘tilgan. Bulardan tashqari ko‘zdan kechirish obyektlari sifatida tirik odam, pochta-telegraf jo‘natmalari ham hisoblanadi. Biroq tirik odamni ko‘zdan kechirish alohida mustaqil guvohlantirish tergov harakati talablari asosida amalga oshiriladi. Pochta-telegraf jo‘natmalarini ko‘zdan kechirish esa tintuv va olib qo‘yish tergov harakatlari tarkibiga kiritilgan pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash jarayonida belgilangan talablar asosida amalga oshirilishi belgilangan. Narsalarni olib qo‘yish va tintuv o‘tkazish chog‘ida topilgan narsa va hujjatlar shu tergov harakatlarini o‘tkazish uchun belgilangan qoidalarga rioya qilgan holda ko‘zdan kechirilishi lozimligi belgilangan. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 136- moddasida ko‘zdan
kechirish tartibining umumiy qoidalari mustahkamlangan. Unga ko‘ra surishtiruv yoki dastlabki tergov bosqichida ko‘zdan kechirish xolislar ishtirokida o‘tkaziladi. Xolis sifatida yashash va ish joylari aniq bo‘lgan, aqli raso, eshitish va ko‘rish qobiliyati yaxshi bo‘lgan shaxslarni jalb qilish zarur. Xolislikka savodsiz, jazo o‘tayotgan, tilni yaxshi bilmaydigan shaxslarni va huquqni muhofaza qilish idoralarida ishlaydigan xodimlarni jalb qilmaslik kerak. Jinoyat ishi sudda ko‘rilayotgan vaqtda ko‘zdan kechirishga zarurat tug‘ilsa, sud bu haqda ajrim chiqarishi va ko‘zdan kechirishni taraflar ishtirokida o‘tkazishi lozimligi ham alohida ta’kidlab o‘tilgan.
227
Agar ko‘zdan kechirish tartibining umumiy qoidalari hisoblansa, ko‘zdan kechirish tergov harakati turlari sifatida hodisa sodir bo‘lgan joyni, murdani, hayvonlarni, tevarak-atrofni, binolarni, narsalar va hujjatlarni ko‘zdan kechirishga ham taalluqli hisoblanadi. Demak, sudda ushbu turlardagi ko‘zdan kechirish lozim bo‘lgan barcha hollarda ajrim chiqarilishi lozim.
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 139-moddasi talablariga ko‘ra fuqaroning uyi yoki xizmat joylari tevarak-atrof va binolarni ko‘zdan kechirish obyekti sifatida o‘tayotgan bo‘lsa qaror yoki ajrim chiqarilishi belgilangan. Boshqa ko‘zdan kechirish turlarida bunday qoida keltirib o‘tilmagan. Demak, sud barcha hollarda ajrim chiqaradi, surishtiruvchi va tergovchi faqatgina tevarak-atrof va binolarni ko‘zdan kechirishda qaror chiqarishi lozim.
jinoyat sodir etilganligi yoki uning izlari borligi haqida ma’lumotlar bo‘lgan taqdirda o‘tkaziladi. U boshlang‘ich va kechiktirib bo‘lmaydigan eng muhim tergov harakati hisoblanadi, aks holda jinoyat izlari tabiiy ta’sirlar natijasida buzilib ketishi, ataylab yo‘qotilishi mumkin. Shu sababli tergovchi hodisa sodir bo‘lganligi to‘g‘risida xabar olishi bilan har qanday ob-havo sharoitiga, vaqtga qaramay darhol o‘sha joyga yetib borishi va ko‘zdan kechirishni boshlashi lozim bo‘ladi. Hodisa sodir bo‘lgan joyni ko‘zdan kechirishda haqiqiy hodisa holatini aniqlash va xolisona tergovni ta’minlashda katta ahamiyatga ega bo‘lgan holatlar, ya’ni ko‘zdan kechirilayotgan obyektlarning ahvoli, o‘ziga xos belgilari aniqlanadi. Shuningdek sodir bo‘lgan hodisaning xususiyati, jinoyatchining shaxsi va maqsadi kabi holatlar ham aniqlanadi. Demak, hodisa sodir bo‘lgan joyni ko‘zdan kechirish tushunchasiga umumiy tushuncha beradigan bo‘lsak, bu tergov xarakati surishtiruvchi, tergovchi va sudlarning hodisa sodir bo‘lgan joyni sinchiklab o‘rganib chiqishi va bu yerdan tegishli dalil, ashyolarning topishlari va ularni jinoyatga tegishli yoki tegishli emasligi o‘rganib chiqishiga qaratilgan umumiy faoliyatiga aytiladi. Hodisa sodir bo‘lgan joyni ko‘zdan kechirish birinchi navbatda quyidagi vazifalarni hal etishga qaratilgan bo‘ladi: -
-
ish bo‘yicha ahamiyatli bo‘lgan dalillarni, izlarni, narsa, qurol va hujjatlarni topish, qayd qilish va olish; -
hodisa natijasida yuz bergan o‘zgarishlarni aniqlash; -
jinoiy hodisasi holatlari bo‘yicha tergovni qiziqtiruvchi masalalarni 228
hal qilish; -
jinoyat ishi yuzasidan tusmollarni tuzish va ularni tekshirish; -
jinoyatchi yoki qidirilishi lozim bo‘lgan guvohlarni ko‘rsatuvchi ma’lumotlarni topish; -
tergov davomida gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, jabrlanuvchi va guvohlarning ko‘rsatmalarini tekshirib ko‘rishga imkon beradigan ma’lumotlarni yig‘ish. Kechiktirib bo‘lmaydigan hollarda hodisa sodir bo‘lgan joy jinoyat ishi qo‘zg‘atilishidan oldin ham ko‘zdan kechirilishi mumkin. Bunga jinoyatga oid arizalar, xabarlar va boshqa ma’lumotlarni ko‘rib chiqish tartibini belgilovchi qonun normalari bilan ruxsat berilgan. Jinoyat ishi qo‘zg‘atilishidan oldin ko‘zdan kechirish faqatgina surishtiruvchi va tergovchi tomonidan amalga oshirilishi mumkin, sud bunday ko‘zdan kechirishni amalga oshira olmaydi. Bu mamlakatimizda sudlar tomonidan jinoyat ishini qo‘zg‘atish faoliyati amalga oshirilmasligi bilan izohlanadi. Amaldagi O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksida kechiktirib bo‘lmaydigan hollarda ko‘zdan kechirish o‘tkazilganidan so‘ng kechi bilan yetmish ikki soatda, alohida hollarda esa, o‘n kun ichida jinoyat ishini qo‘zg‘atish haqida yoki qo‘zg‘atishni rad etish to‘g‘risida qaror qabul qilinishi lozimligi bayon etilgan. Hodisa sodir bo‘lgan joyni ko‘zlan kechirish tergov harakati obyekti katta maydonlar va binolar bo‘lgan hollarda ko‘zdan kechirish bir necha surishtiruvchi yoki tergovchi tomonidan amalga oshirilishi mumkin, bunda ularning har biri kamida ikki nafar xolis ishtirokida ko‘zdan kechirishi lozim.
Bunday ko‘zdan kechirish shaklida hodisa joyi sektorlarga bo‘linadi va tegishli tartibda ko‘zdan kechiriladi. Rasmiylashtirilgan barcha hodisa sodir bo‘lgan joyni ko‘zdan kechirish bayonnomalari taqsimotdan kelib chiqqan holda birin ketinlikda jamlanadi. Hodisa sodir bo‘lgan joydan olingan barcha narsalar, hujjatlar va izlar xolislar ishtirokida o‘raladi va muhrlanadi. Katta hajmdagi narsalar olinmaydi va muhrlanmaydi, lekin surishtiruvchi yoki tergovchi ularni saqlash choralarini ko‘rishi lozim. Saqlash choralari mulkni egasi, qo‘riqlash xizmatlari qaramog‘ida qoldirish yoki soqchilik tashkil qilish va boshqa shakllarda amalga oshirilishi mumkin. Amaliyotdan misol: O‘g‘rilik jinoyatini tergov qilayotgan tergovchi hodisa joyini ko‘zdan kechirish maqsadida xolislar bilan birgalikda jabrlanuvchi Azimov xonadoniga keladi. Shu paytda Azimov xonadonida maktabning 8-sinf o‘quvchisi bo‘lgan qizi va ularning voyaga yetgan qo‘shnisi 229
Otaxonova bo‘lgan. Tergovchining kelishidan maqsadini bilgan Otaxonova uy egalari yo‘qligida o‘zgalarni xonadonga kiritishga yo‘l qo‘ya olmasligini, shuningdek tergovchining ushbu xonadonga kirishi uchun orderi (tegishli ruxsati) yo‘qligini ham ta’kidlab, ularni xonadonga kirishiga rad javobini berdi.
Murdaning tashqi ko‘rinishini surishtiruvchi yoki tergovchi u topilgan joyda xolislar va sud-tibbiyot sohasidagi mutaxassis shifokor ishtirokida ko‘zdan kechiradi. Bunday mutaxassis shifokor ishtirok etishiga imkoniyat bo‘lmagan taqdirda, boshqa shifokor ishtirok etadi. Zarur hollarda murdani ko‘zdan kechirish uchun boshqa mutaxassislar, shuningdek ekspertlar jalb qilinadi. Murda topilgan joyda uni ko‘zdan kechirish alohida murdani ko‘zdan kechirish bayonnomasida emas, balki hodisa sodir bo‘lgan joyni ko‘zdan kechirish bayonnomasida rasmiylashtirilishi lozim. Eksgumatsiya vaqtida murdani ko‘zdan kechirish O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining eksgumatsiya tergov harakati va ko‘zdan kechirish tergov harakatlarini tartibga soluvchi normalar talablari asosida amalga oshiriladi. Murda topilgan joyda uni tanib olish uchun ko‘rsatish chog‘ida tanib olish uchun ko‘rsatishdan oldin so‘roq qilish va tanib olish uchun ko‘rsatish holatini mustahkamlash qoidalariga rioya qilinadi. Mazkur talab faqatgina jinoyat ishi qo‘zg‘atilib, tergov harakatlari olib borilgan jinoyatlar bo‘yicha amalga oshirilishi mumkin. Chunki O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat- protsessual kodeksining 329-moddasi talablariga asosan tergov oldi tekshiruvi vaqtida faqatgina hodisa sodir bo‘lgan joyni ko‘zdan kechirish va ekspertiza tergov harakatlarini o‘tkazish mumkin. Bu muddat ichida boshqa tergov harakatlarini o‘tkazish qonun bilan ta'qiqlab qo‘yilgan. Tanib olinmagan murdalarning barmoq izlari olinishi shart. Shu bilan birga, tanib olinmagan murdadan ekspertiza tekshiruvi uchun boshqa xil namunalar ham olinishi mumkin. Bu uchun albatta ekspertiza tekshiruvi uchun namunalar olish to‘g‘risida qaror chiqariladi va namunalar ekspertiza tekshiruvi uchun namunalar olish bayonnomasida rasmiylashtiriladi. Tanib olinmagan murda faqat prokuror ruxsati bilangina ko‘miladi.
kechirish obyekti bo‘lib fuqaroning uyi yoki xizmat joyi hisoblansa, mazkur vaziyatda surishtiruvchi yoki tergovchi ko‘zdan kechirish haqida qaror, sud esa ajrim chiqargan holda mazkur ko‘zdan kechirishni amalga oshirishi lozim. Turar joyi ko‘zdan kechirilayotgan shaxs yoki tegishli korxona, muassasa, tashkilotning vakili chiqarilgan qaror yoki ajrim bilan tanishtirilib, bu haqda imzo chektiriladi.
230
Ko‘zdan kechirish korxonada, muassasada, tashkilotda o‘tkazilsa – ma’muriyat vakilining, harbiy qismda, shtabda va muassasada o‘tkazilsa – qo‘mondonlik vakilining, zarur hollarda esa, moddiy javobgar shaxsning qatnashishi shart hisoblanadi. Davlat sirlariga oid bo‘lgan narsalar va hujjatlarni faqat maxsus ruxsatga ega bo‘lgan surishtiruvchi, tergovchi yoki sudya xuddi shunday ruxsatga ega bo‘lgan xolislar ishtirokida ko‘zdan kechiradi. Binolarni ko‘zdan kechirishda O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat- protsessual kodeksining olib qo‘yish yoki tintuv o‘tkazish vaqtida hozir bo‘ladigan shaxslar va olib qo‘yish va tintuv o‘tkazish tartibini belgilovchi normalarida nazarda tutilgan qoidalarga rioya qilinishi lozim. Narsa va hujjatlarni ko‘zdan kechirish surishtiruvchi, tergovchi va sud tomonidan ko‘zdan kechirish ko‘p vaqt yoki qo‘shimcha texnik vositalar talab qilmasa ular topilgan joyda, ko‘p vaqt yoki qo‘shimcha texnik vositalar talab qilsa basharti, keyinchalik surishtiruv, dastlabki tergov yoki sud muhokamasi o‘tkazilayotgan joyda amalga oshirilishi mumkin. Narsa va hujjatlarni ko‘zdan kechirish ular topilgan joyda amalga oshirilayotganida, mazkur narsa va hujjatlarning topilishiga sabab bo‘lgan, misol uchun tintuv, olib qo‘yish, ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirish va boshqa tergov harakatlarining bayonnomalarida ko‘zdan kechirilib qayd qilinadi. Alohida narsa va hujjatlarni qo‘zdan kechirish bayonnomasi rasmiylashtirilishi talab qilinmaydi. Boshqa tergov harakatlarida bo‘lgani kabi narsa va hujjatlarni ko‘zdan kechirishda texnik vositalardan foydalanish mumkin. Biroq zaruriy shart sifatida topilgan va ko‘zdan kechirilishi lozim bo‘lgan narsa va hujjatlarning keyinchalik jinoyat ishi bo‘yicha daliliy ahamiyatga ega bo‘lishi mumkinligini nazarda tutgan holda ularning yo‘qolishiga yoxud shikastlanishiga olib kelmasligiga alohida e’tibor qaratish lozim. Ko‘zdan kechirish tergov harakati bayonnomasini rasmiylashtirishda O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 90–92- moddalarida nazarda tutilgan dalillarni bannomada qayd qilish tartibi va amalga oshirilgan ko‘zdan kechirish turidan kelib chiqqan holda ko‘zdan kechirish tartibining umumiy qoidalariga rioya qilgan holda surishtiruvchi, tergovchi tomonidan tegishli bayonnoma rasmiylashtiriladi. Sud tomonidan amalga oshirilgan ko‘zdan kechirish esa, sud majlisi bayonnomasida qayd etiladi. Bayonnomada ko‘zdan kechirish davomida topilgan barcha narsalar, ular qanday tartibda ko‘zdan kechirilgan bo‘lsa, xuddi shu tartibda, ko‘zdan kechirish paytida qanday holatda kuzatilgan bo‘lsa, xuddi shu holatda qayd 231
etiladi. Ko‘zdan kechirish chog‘ida topilgan va olingan barcha izlar, narsalar va hujjatlar sanab o‘tiladi. Olingan buyumning egasiga tegishli ma’lumotnoma yoki bayonnomaning nusxasi beriladi. Bundan tashqari, bayonnomada: ko‘zdan kechirish qaysi vaqtda, qanday ob-havoda va qanday yorug‘likda o‘tkazilganligi; qanday ilmiy- texnika vositalari qo‘llanilganligi va qanday natijalar olinganligi; ko‘zdan kechirishda ko‘maklashish uchun kimlar jalb qilinganligi va ko‘maklashish nimada o‘z aksini topganligi; qanday narsalar va hujjatlar qay tartibda va qanday muhr bilan muhrlanganligi; ko‘zdan kechirilganidan keyin murda va ish uchun ahamiyatli bo‘lgan narsalarning qayerga yuborilganligi ko‘rsatilgan bo‘lishi lozim. Download 4.02 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|