M a r ip o V, М. Fayziyeva, S. D o t t o y e V web texn ologiyalari

protokol 
server katalogidagi resurs joyi
I 
• i
http://phpbook.info/cgi-bin/test. php?varl=valuel&var2=value2
I 
1 
t
server manzili 
resurs nomi 
so‘rov
4.1-rasm. 
U R Lning to‘liq shakli.
Endi so‘rovlar jo ‘n atish n in g keng tarq alg an m etodlarini ko‘rib 
chiqam iz.
4.4. Metodlar
Y uqorida aytib o ‘tganim izdek, m ijozning serverga istalgan so‘rovi 
m eto dni ko‘rsatish bilan boshlanishi kerak. M etod m ijoz so‘rovining 
m aqsadi haqida xabar beradi. H T T P protokoli ju d a ham ko‘p m etod- 
larn i qo‘llaydi, lekin u larn in g ichidan faqat uchtasi ko‘p qo ‘llaniladi: 
POST, G E T va H E A D . G E T m etodi resurs so‘rovida U R I yordam i- 
da identifikatsiya qilingan istalgan m a’lu m o tn i olishi m um kin . A gar 
U R I dasturga ko‘rsatayotgan b o ‘lsa, unda d a stu r ish in in g natijasi 
sifatida d a stu rn in g m atni em as o ‘zi qaytadi (agar m atn d a stu r ishi-

---

nin g natijasi bo'lm asa). Q o‘sh im cha m a ’lum ot so‘rovni qayta ishlash 
uchun so‘rovning o ‘ziga qo ‘yiladi. G E T m eto d in i resurs qismi may- 
d onida q o ‘llayotgan vaqtda so‘ralgan m a ’lu m o t m os ravishda qaytadi 
(m asalan, H T M L m atni hujjati).
G E T m eto d in in g h a r xil shakllari m avjud — shartli GET. Bu m e­
tod agar sh a rt bajarilgan bo ‘lsa, so‘rov sarlavhasi m aydonida if-M o- 
d ified-S in ce n in g m avjudligi haqida so‘rovgajavob yuborish kerakligi 
xabar beradi. A niqroq gapiradigan bo ‘lsak, resurs if-M od ified-S ince 
da ko‘rsatilgan vaqtdan keyin o ‘zgartirilgan b o ‘lsa, resurs m aydoni 
solrovga javob kabi beriladi.
H E A D m etodi h am G E T m etodiga o ‘xshash, faqat u resurs ta n a - 
sini qaytaradi va shartli analogga ega em as. H E A D resursi resursdan 
m a ’lum ot olish u ch u n qo‘llaniladi.
PO ST m etodi serverga resurslar an n o tatsiyasi, yangiliklari va 
p ochtali xabarlar, kerakli va k atta hajm dagi m a ’lum otni jo ‘natish 
u ch un m a ’lu m o tlar bazasida q o 'sh im c h a la r q o 'sh ish uchun yaratil- 
gan. PO S T m eto dida G E T va H E A D m eto d la rid a n farqli ravishda 
form alar m ayd on id an yoki boshqa m an b a d a n o lin g an m a ’lum otni, 
ya’ni resurs tan a sin i uzatadi.
Shu vaqtgacha biz faqat asosiy tu sh u n c h a lar va nazariy alar bilan 
tanishdik. Endi u larn i am aliyotda q o ‘llashni o ‘rg an am iz. Q uyida biz 
serverga qanday qilib so‘rov berish va u n in g javobini qayta ishlashni 
o ‘rganam iz.