М. X o d jit d in o V a, Л. Kizayev suv kimyosi va míkrobíologiya

suyuqlikda 
disperslangan m uallaq m odda (yoki suyuqlik to m c h isi)n in g zichligi 
o ra sid a ay irm a b o ‘lganidagina am a lg a oshadi. B u h o d is a (y a ’ni 
flotatsiya)ning bunyodga k e lish id a zichligi suv z ic h lig id a n kichik
„ z a rra c h a — h av o “ nom li k o m p le k s hosil b o 'lis h i sh a rt. S uyu qlik
ichida ta’sir etadigan ko‘tarilish, gravitatsiya va qarshilik kuchlari ta ’sirida 
„ z a rra c h a — h avo“ nom li k o m p le k sla rsu y u q lik d a n a jra lib , g o 'y o
u c h ib c h iq ad i-d a, suyuqlikning b o 's h sirtida k o n se n tria n g a n qavat 
hosil qiladi, so‘ngra shu yerdan yuqoriga chiqib ketadi. Q o 'sh im c h a
m oddalarning zichligi k o 'p in c h a suvning zichligidan y u q o ri bo 'ladi. 
Q o ‘sh im c h a m o dda z a rra c h a la rin in g ilotatsiyaga u c h r a s h i u c h u n
h avo m ikrop ufakchalarining adgeziyasi (y a’ni y o p ish ish k u ch i) 
suvning za rrachaga yopishish k u c h id a n k atta boMishi kerak.
Q a ttiq jism n in g suyuqlik h o ‘llashi u c h u n q a ttiq jis m sirti bilan
(yoki g az pufak chaiari bilan ) suyuqlik sirti orasid ag i c h e t b u rc h a k
a h a m iy a tg a sazovordir (30- ra sm ). A gar 0 = 0 b o 'ls a , q a ttiq jism
bilan havo orasida adgeziyaga o ‘rin qolm aydi. A gar 0 = 180* b o'lsa, 
u h o ld a q a ttiq jism suv bilan h o 'lla n m a y d i. H a v o b ila n q a ttiq jism

---

uchrashuvi maksimal qiym atga yctadi. Amalda bu holat uchram aydi. 
S im o b bilan havo orasida hosil boMadigan maksimal burchak 110“ ga 
te n g . O d atd ag i q o ‘s h im c h a m od d alarn in g h am m asi suv bilan 
hoM lanish burchagi 0 ning q iy m ati 0 bilan 110* o rasid a boMadi. Bu 
b u rch ak qanchalik katta boMsa, adgeziya shunclialik ortib boradi. Real 
sistem alard a m oddaning hoMlanilishi faqat zarrach a tabiatigagina 
bogM iq b o M m asd an , b a lk i u n in g sh a k lig a h a m bogM iqdir. 
K om pleksning m aksim al k o 'tarilish tczligi, xuddi c h o ‘km adagi kabi 
(2 4 ) fo rm u la b o 'y ic h a h iso b la n a d i, faqat bu h o ld a
d
kattalik
k o m p lek sn in g diam etri d eb q ab u l qilinadi; Sr — esa kom pleksning 
s o lish tirm a massasi (ya’ni zichligi) o ‘rnini egallaydi. d, 5r, 5.^yut 
va za rra c h a shakli kabi o m illarn in g ta ’siri bu yerda h am xuddi 
sedim entatsiyadagi holatga o ‘xshaydi. Solishtirma massasi ôr, um um iy 
masvsasi 9 boMgan z a rra c h a la r flotatsiyasi uchun zaruriy havoning 
m in im al hajm i 
quyidagi ten g lam a bo‘yicha hisoblanadi:
^jvu)'uq
b u fo rm u lad ag i 5r — h a v o n in g solishtirm a massasi.
F lo ta tsiy a usuli, ay n iq sa, ishlab chiqarishdagi oq ova suviarni 
to zala sh d a keng qoMlaniladi. B uning yordam i bilan suvdan m uallaq 
m o d d a la r va qism an k olloid h a m d a eritm a holatidagi m o d d alar 
c h iq ib ketadi.
Suyuqlikning havo p u fak ch alari bilan to ‘yinish usullariga qarab 
flo tatsiy a b ir nech a turga boM inadi: havoni suvdan chiqarish bilan 
s o d ir boM adigan flotatsiya, h a v o n i m exanik dispcrslash bilan sod ir 
boM adigan flotatsiya, g‘o v a k m aterial orqali havo yuborish bilan 
s o d ir boM adigan flotatsiya, elektroliz usulida g azlar hosil qilish 
b ila n s o d ir boMadigan flo tatsiy a (elektroflotatsiya) deyiladi.
X. 5. FUtrlash
F iltrlash deganda, q a ttiq q o ‘shim chaIarni o ‘zida ushlab qolib, 
o ‘zi o r q a li su v n i o M k a z a d ig a n g‘ovak m a te ria l y o rd a m id a
su sp e n z iy a la rn i suzib olish ja ra y o n in i tu sh u n m o q kerak. A gar 
z a rra c h a la rn in g oMchami filtrlov chi g‘ovak m aterialn in g (elak)

---

teslîiklaridiin k attnroq bo'lsa, q a ttiq z a rra c h a la r eJakd an o ‘tm ay , 
sirtida ushlan ib qoladi. F iltrla sh n in g b u k o 'rin is h i sirt filtrlash , 
c h o ‘ktirib filtrlash yoki asosiy filtrlash d eb ataladi. A gar z a rra c h a la r 
elak tesliiklaridan ichiga o'tib ketsa, b u n d ay filtrlash h ajm iy filtrlash 
dcb ataladi.
Suyuqlik oqim ining g‘ovak m u h it orqali o ‘tish h a ra k a ti D arsi 
q o n u n ig a b o 'y su n a d i. B u q o n u n g a k o ‘ra filtrla n ish te z lig i i? z id - 
d iy at 
R
n in g kam ayishiga p ro p o rsio n a l b o ‘lad i; b u y e rd a p ro p o r - 
sio n a llik k oeffitsiy en ti A*suyuqlikning d in am ik qo v u sh o q lig i rjg a
va m uhit qarshiligi y?gabog‘liqdir:
i?= Kp ; fC=\/{iiR).
C h o ‘k m alarn i su vsizlantirishda b iz siit-filtrla sh d a n foy dala- 
nam iz deyish m um kin. Bu ishni v aku um -filtrlash bilan h a m am alga 
o sh iram iz (filtr-presslarda h a m ).
F iltrlash g a g ‘ovak elakda yigMlgan c h o 'k m a h a m , elak te sh ik - 
lari h a m q a rsh ilik k o ‘rs a ta d i. C h o ‘k m a la rn in g h a r b i r tu ri 
filtrlashga qarsh ilik k o ‘rsatadi. B u q arsh ilik so lish tirm a q arsh ilik
d eb atala d i:
r = M
l b
(25)
b u n da: