Maqsudov ilhomjon, joraev jomurod yangiboevich, amirov shavkat qo ziboevich

Parrandalar  vagonga  ortilishidan  oldin  turi,    yoshi  va  semizligiga    qarab 
guruhlanadi. Oriq va nimjon parrandalarni tashishga ruxsat berilmaydi. 
Tovuqlar  90x35x35  yoki  90x20x30  sm  qafaslarda  tashiladi.  Har  bir  katakka 
18-24 bosh tovuq joylanadi. O‟rdak 150x50x50 sm, g„oz va ko„rka 180x70x70 sm 
kataklarga joylashtirib tashiladi. Bunda o„rdaklar har bir katakka 10-12  bosh, g„oz 
va ko„rkalar 6-7 bosh joylanadi. Vagonlarga 5-6 yarusli (qavat) kataklar o„rnatilishi 
lozim. 
Kataksiz  tashish  parrandalar    uzoq  manzilga  (400  km  ortiq)  yetkazilganda 
qo„llaniladi. Har bir vagonga bir kishi berkitiladi. Parrandalar 3 marta oziqlantirilib, 
tushama  2  marta  almashtiriladi.  Kasal  parrandalar  alohida  kataklarda  saqlanadi. 
O‟lik gavdalar maxsus yashiklarga solinadi.  
Parrandalarni  har  1  kg  tirik 
vazniga  don  80  g  yoki  bir-bosh  tovuqqa  200  g,  o„rdakga  250  g  va  g„ozga  350  g 
omixta yem jamg„ariladi. 
Quyonlar maxsus kataklarda tashiladi. Bunda katta quyonlar alohida, yoshlari 
2-4  boshdan  joylashtiriladi.  Vagonlarga  kataklar  2-4  yarus  qilib  joylashtiriladi. 
Quyonlarni kunlik ratsioni, quyon 2 kg tirik vaznga ega bo„lsa, 100 g xashak yoki 

 
330 
300  g  o„t,  100  g  ildiz  meva  va  20  g  omixta  yemdan  iborat  bo„ladi.  3  marta 
oziqlantiriladi va sug„oriladi. 
Hayvonlar  va  parrandalar  vagonlarda  tashilganda  turli  nojo„ya  omillar; 
yoqimsiz  shovqin  tovush,  silkinish,  urilish  va  boshqalar  salbiy  ta‟sir  qilib,  ularda 
stress  holatlarni  yuzaga  keltiradi.  Haddan  tashqari  issiq  va  sovuq  havo  harorati, 
jarohatlar,  og„riqlar,  och  qolish,  suvsiz  qolish  va  boshqa  sharoitlar  ham  stress 
holatni yuzaga keltiradi. 
Vagonlarda  mikroiqlimni  me‟yorda  saqlash  muhim  ahamiyati  ega.  Karbonat 
angidrid 2-3 ml/l, ammiak 0,02 mg/l, vodorod sulfid 0,015 mg/l bo„lishi lozim. 
Avtomobil transportlarida tashish.   Qishloq 
xo„jalik 
hayvonlari 
va 
parrandalarini  tashish  uchun  maxsus  va  xo„jalikning  oddiy  avtotransportlaridan 
foydalanish  mumkin.  O‟zi  ag„darar  avtotransportlardan  foydalanish  ta‟qiqlanadi. 
Avtomobillarda  300  km.  gacha    bo„lgan  masofaga  tashish  qulay  va  arzon  usul 
hisoblanadi.  
Xo„jalik  avtotransportlari  jihozlanganda  chet  qismlari  mahkam 
taxta bilan 1-1,5 m va otlar uchun 2 m balandlikka ko„tariladi. Avtotransportlar poli 
taxtadan bo„lishi kerak. Avtotransportlar toza, dezinfeksiyalangan, yoni va pollari 
mustahkam,  o„tkir  qirrali  narsalar  bo„lmasligi  lozim.  Issiq  va  sovuq  vaqtida 
avtomobil ustiga brizent yopilishi kerak.  
Avtotransport  tezligi  asfalt  yo„lda  60 
km/soat,  tosh-qum  yo„lda  45  km/soat  va  tuproq  yo„lda  25-30  km/soat  bo„ladi. 
Tezlik  yuqori  bo„lsa,  hayvonlar  turli  stress  holatlarga  duch  kelishi  mumkin. 
Natijada hayvonlar tirik vazn yo„qotadi, kasal bo„lishi mumkin. 
Suv  transportlarida  so„yishga  mo„ljallangan-qishloq  xo„jalik  hayvonlari  va 
parrandalarini  manzilga  yetkazish  eng  qulay  va  iqtisodiy  foydali usul  hisoblanadi. 
Ular  tirik  vazn  va  semizlik  yuqotmaydilar.  Hayvonlar  bu  usulda  tashilganda 
maxsus barjalarda, tovar-yo„lovchi tashuvchi kemalar palubalari maxsus jihozlanib 
tashiladi. 
Kemalar  jihozlanganda  qoramollar  uchun  2,5-3  m
2
,  otlarga  3-3,5  m
2
,  quy-
echkilarga  0,75-1m
2
,  burdoqilangan  cho„chqalarga  2,35-3  m
2
  va  cho„chqa 
bolalariga 0,5-0,75 m
2
 maydon ajratiladi. 
Har 20 bosh qoramol va 60 bosh qo„y-echki, cho„chqalarga qarash uchun bir 
kishi  ajratiladi.  Daryo  yoki  ko„lda    suv transporti  orqali  tashilganda o„lik  hayvon 
gavdalari  va  axlat  suvga  tashlanishi  qat‟iy  taqiqlanadi.  Ular  maxsus  port  yoki 
pristanlarda to„xtalganda bo„shatiladi. 
Agar  hayvon  dengiz  yoki  okeanda  tashilganda  qirg„oqqacha  2  soatdan  ortiq 
yo„l  yurishga  to„g„ri  kelsa,  o„lgan  hayvon  gavdasini  suvga  tashlashga  ruxsat 
beriladi. 
Haydash  yo‘li  bilan  manzilga  yetkazilishda  faqat,  qoramollar  va  qo„ylar 
uchun qo„llash mumkin. Buning uchun yaylov, hamda mahalliy hayvonlar har xil 
yuqumli  kasalliklardan  holi  bo„lishi  kerak.  Agar  hayvonlar  viloyat  ichida  haydab 
yetkazilsa, viloyat veterinariya boshqarmasidan ruxsat olinadi. 
Haydashga  bir  necha  hafta  qolganda  hayvonlar  quydirgi  va  boshqa  o„tkir 
yuqumli  kasalliklarga  qarshi  emlanadi.  Haydash  uchun  hayvonlardan  maxsus 

 
331 
otarlar  tuziladi.  Hayvon  turi  va  yoshiga  qarab,  hamda  yaylov  sharoitga  qarab 
otardagi hayvonlar bosh soni turlicha bo„ladi:  katta yoshli qoramol 100-200 bosh, 
yosh  qoramol  200-250  bosh,  qo„y-echki  600-1000  bosh  otarlarga  kiritiladi. 
Hayvonlarning turi, yoshi, tirik vazni va semizligi o„xshash bo„lishi kerak. Otarga 
bo„g„oz va oyoqlarida travmatik jarohati bor hayvonlar kiritilmaydi. 
Haydashning birinchi kuni qoramollar bir kunda 10 km, qo„y-echkilar           8 
km yo„l yuradi. So„ngra hayvonlar haydashga o„rgangandan so„ng masofani 5-6 km 
ga oshirish  mumkin.  Agar haydash  yo„lida  yaylov va  suv bo„lmasa,  qoramollarni 
25-30 km ga, qo„y-echkillarni 20 km ga haydash mumkin. 
Haydalayotgan hayvonlar uchun alohida sirg„a taqilishi lozim. Bunda podaga 
yo„lda  boshqa  mollar  qo„shilganda  ajratish  oson  bo„lishiga  imkon  beradi.  Yo„lda 
kasal  hayvonlarni  so„yish taqiqlanadi.  Kasal  hayvonlar  yaqin  joydagi  veterinariya 
vrachi  ruxsati  bilan  so„yilishi  mumkin.  Bunda,  hayvon  katta  yo„ldan  100  metr 
uzoqlikda so„yilishi lozim. 
 
VIII.2.2. Qishloq xo‘jalik hayvonlari va parrandalarini so‘yish. 
Hayvonlarini so‘yishga tayyorlash. Qishloq xo„jalik hayvonlariga birlamchi 
ishlov berish jarayoni, ularni so„yish punktlariga qabul qilish vaqtidan boshlanadi. 
Unda  ularni  yoshi,  jinsi,  semizlik  darajasi,  sog„lomligi  va  tirik  vazniga  binoan 
o„xshash guruhlarga ajratiladi. Ushbu asosda tuzilgan guruhlar bo„yicha so„yishga 
jo„natiladi.  Hayvon  va  parrandalarni  so„yishga  tayyorlash  jarayoni  ulardan 
olinadigan go„shtning sifatiga ijobiy ta‟sir etishi bilan birga, so„yish jarayonlarining 
yengil  kechishini  ta‟minlaydi.  Ushbu  maqsadda  hayvonlar  so„yishdan  oldingi 
davrda  saqlash  uchun  zagonlarga  joylashtiriladi.  Bunda  yirik,  mayda  shoxli 
hayvonlar 24 soat, cho„chqalar 12 soat, buzoqlar 6 soat mobaynida saqlanadi. 
Ushbu  davr  mobaynida  hayvonlar  oziqlantirilmaydi,  faqat  suv  berish 
chegaralanmaydi. Suv berish vaqti so„yishga 2 soat qolganda to„xtatiladi. 
Hayvonlarni so„yishdan oldin saqlash muhim ahamiyat kasb etadi. Bu jarayon 
vaqtida,  organizm  oshqozon  ichak  sistemasidagi  saqlangan  moddalardan 
tozalanadi,  bu  bilan  go„shtning  sifatiga  va  so„yish  punktining  sanitariya-gigiyena 
holatiga ijobiy ta‟sir qilinadi. 
Och  saqlash  davrida,  hayvonlar  dam  oladi,  organizmda  modda  almashinuvi 
natijasida  hosil  bo„lgan  moddalardan  holos  bo„ladi.  Dam  olish  davrining 
davomiyligini, qat‟iy muddatlarda olib borilishi ularning go„sht va yog„ chiqimiga 
ijobiy  ta‟sir  qiladi.  Ammo,  bu  davrlarning  sun‟iy  ravishda  chuzilishi,  so„yim 
chiqimiga va ichki organlarning ajratilishiga salbiy ta‟sir qiladi. Teridagi iflosliklar, 
go„shtning  ifloslanishining  asosiy  manbalaridan  hisoblanadi.  Shu  sababli 
hayvonlarni so„yishdan oldin cho„miltirish lozim. 
Hayvonlarni so„yishdan oldingi holati ham go„shtning sifatiga bevosita ta‟sir 
etadi. Ularni yarador bo„lishiga, qo„rqishiga, yo„l qo„ymaslik kerak aks holda, ular 
so„yish  vaqtida  yaxshi  qonsizlanmaydi.  Yaxshi  qonsizlanmagan  go„shtda 
mikroblarning rivojlanishi uchun optimal muhit paydo bo„ladi. Qon quyilish joylari 

 
332 
ham  huddi  shunday  bo„lib,  yana  go„shtning  ko„rinish  (tovar)  xususiyatini 
pasaytiradi. 
Hayvonlarni  haydash  vaqtida  elektr  haydovchilardan  foydalanish  maqsadga 
muvofiq.  U  uzun  tayoqdan  iborat  bo„lib  (80-100  sm),  uchiga  metall  o„rnatilgan 
unga  tok  keladi.  Uni  hayvonning  dum  asos  qismiga  tekizilganda,  yoqimsiz 
ta‟sirlanish yuzaga keladi va hayvon harakatlanadi. Unda tokning kuchlanishi 25 V 
dan kam bo„lishi tavsiya etiladi. 
So‘yish  jarayoni.  Hayvonlarga  birlamchi  ishlov  berish  jarayoni 
quyidagilardan 
iborat; 
xushsizlantirish, 
qonsizlantirish, 
terini 
ajratish 
(cho„chqalarda shparka va opalka junli qiltig„ini ajratish uchun) , ichki organlarini 
ajratish, nimtani bo„lish, go„shtni sifatini baholash va tarozida tortish. 
Xushsizlantirish.  Hayvonlarni  so„yishda,  xushsizlantirib  yoki  bu  jarayonni 
amalga  oshirmasdan  ham  so„yish  mumkin.  Qoramol,  ot,  cho„chqalarni  albatta 
xushsizlantirish lozim. Bu jarayonni qo„y va echkilarda ham qo„llash yaxshi natija 
beradi.  Xushsizlantirish,  hayvonlarni  o„zini  bilish  qobilyatini,  sezuvchanligi  va 
harakatlanish  xususiyatni  yo„qotadi.  Bu  so„yishning  keyingi  jarayonlarini  davom 
ettirishga  qulaylik  yaratadi.  Xushsizlantirishni  mexanik  va  elektr  toki  usullarida 
amalga oshirish mumkin. 
Bolg‘a  bilan  xushsizlantirish.  Bunda  hayvonning  peshona  qismiga  bolg„a 
bilan zarba beriladi. Bolg„aning zarba beradigan qismi 2-2,5 kg metalldan yasalgan 
bo„lib, rezina bilan qoplangan bo„ladi. 
Elektr tokida xushsizlantirish. Ushbu usuldan keng qo„lamda foydalaniladi. 
Unda,  quvvat  70-200  B  bo„lib,  6-20  sekund  davomida  elektr  toki  bilan 
ta‟sirlantiriladi. Xushsizlanish vaqti 5-7 minut, hayvonning yoshiga qarab tokning 
quvvati  va  kuchlanishi  ma‟lum  me‟yorda  bo„lishi  kerak.  Bunda,  xushsizlantirish 
joyida hayvonning oldingi ikki oyog„i tagida metal to„shama bo„lib, orqa oyoqlari 
tagida esa rezina to„shama bo„ladi. 
Uzun  tok  o„tkazmaydigan  tayoq  orqali  ichki  qismidan  sim  orqali  tok  uni 
uchiga  boradi.  Uni  ensa  qismiga  tekkizganda  hayvon  xushsizlanadi.  Elektr 
quvvatining ortiq berilishi hayvonni nobud qilishi mumkin. 
Albatta, elektronarkozning kamchiliklari ham bor: ba‟zi hayvonlarning halok 
bo„lishi, muskul to„qimasi va o„pkada qon quyilishi, go„shtning sifatiga salbiy ta‟sir 
etadi.  Shu  sababli  ular  xushsizlantirilgandan  so„ng  1,5  minut  ichida 
qonsizlantirilishi lozim. 
Qonsizlantirish  jarayoni.  Yirik  va  mayda  shoxli  hayvonlarda  ularning  tirik 
vazniga  nisbatan  qonning  miqdori,  tanasida  7-8  %,  cho„chqalarda  5  %  ni  tashkil 
etadi.  Qonsizlantirishda,  qoramollarning  tirik  vazniga  nisbatan  yig„ilgan  qonning 
miqdori  4,2  %,  qo„y,  echki,  cho„chqalarda  3,5  %  kam  bo„lmasa,  ular  yetarli 
darajada  qonsizlangan  hisoblanadi.  Qolgan  qismi  ichki  organlarda  bo„lib, 
so„yishning  so„nggi  jarayonlarida  yig„iladi.  Ma‟lum  qismi  esa  go„shtda  qoladi. 
Qonsizlantirish  vertikal  holatda  olib  boriladi.  Ya‟ni,  hayvon  orqa  oyog„idan 
yuqoriga ilinib, bosh tomoni pastga qaratilgan bo„lishi lozim. 

 
333 
Barcha  hayvonlarni  qonsizlantirishda  bo„yin  qismidagi  bo„yinturuq  vena  va 
uyqu  arteriyasi  kesiladi.  Qoramollarda  qizilo„ngachni  berkitish  kerak,  aks  holda 
go„shtni  oshqozondagi  saqlangan  moddalar  ifloslantiradi.  Qoramollar  6-8  minut 
davomida qonsizlantiriladi. 
Mayda shoxli hayvonlarni so„yish shunday amalga oshirilishi lozimki, bunda 
qizil o„ngach shikastlanmasin. Ularni qonsizlantirish vaqti 5-6 minut davom etadi. 
Qonsizlantirilgandan so„ng bosh qismi ajratiladi. 
Cho„chqalarni qonsizlantirish ham 6-8 minut davom etadi. Bunda bo„yinning 
ko„krak  bilan  birlashgan  joyidan  pichoq  ichkariga  qarab  sanchiladi  va  uyqu 
arteriyasi va bo„yinturuq venasi kurakka yaqin joyidan kesiladi. 
Terini  ajratish.  Mehnatni  ko„p  talab  qiladigan  jarayon  bo„lib,  so„yish 
jarayonlarining  30-40  %  vaqti  sarflanadi.  Bu  jarayon  ehtiyotkorlik  bilan  olib 
borilishi  kerak,  chunki  nimtaning  tovar  sifatida  ko„rinishini  belgilaydi.  Terining 
butunligiga ham e‟tibor berish lozim. Kesilgan teri uning past navli bo„lishiga olib 
keladi. Terini qalinligi tanani turli joyida turlicha bo„ladi, shu sababli uni ajratishda 
turlicha kuch bilan ishlashni talab qiladi. 
Terining  ma‟lum  joylarini  tanadan  qo„l  bilan  ajratish  qismiga-zabelovka 
deyiladi.  Bunday  maydonlar  qoramollarda  20-25  %  ni,  qo„ylarda  40  %  ni, 
cho„chqalarda esa 35-40 % ni tashkil etadi. 
Terini  qo„l  bilan  ajratadigan  qismlari  tugallangandan  so„ng,  terini  qolgan 
qismi mexanik usulda ajratiladi. 
Ichki  organlarni  ajratish  (nutrovka).  Ichki  organlarni  o„z  vaqtida 
ajratmaslik  va  to„g„ri  bajarmaslik,  go„shtning  kelgusida  saqlanishiga  salbiy  ta‟sir 
qiladi. Qonsizlantirish jarayoni tugallangandan so„ng 45 minut davomida, nimtadan 
ichki organlar ajratilishi shart. Sababi bu vaqt ichida ajratilmasa ichaklarda qolgan 
mikroblar  to„qimalarga  o„tib,  uni  ifloslantiradi.  Qonsizlantirilgandan  so„ng, 
oshqozon  ichak  sistemasi  2  soat  ichida  ajratilmasa,  bunday  hayvonlardan  olingan 
nimtalar bakteriologik tekshiriladi, sababi, insonlar ozuqasida kasallik chaqiruvchi 
mikroblar paydo bo„lishi mumkin. 
Oldin  to„g„ri  ichak  atrofidagi  to„qimalardan  ajratiladi,  keyin  yelin  (jinsiy 
organ erkak), qorinning devori ehtiyotlik bilan kesiladi, oshqozon atrofidagi yog„lar 
ajratiladi,  keyin  oshqozon,  ichaklar  so„ngra  diafragma  qirqiladi  va  jigar,  yurak, 
o„pka,  qizilo„ngach,  traxeya  va  diafragma  ajratiladi.  Ular  toza  idishga 
joylashtiriladi. 
Nimtani  ikkiga  bo‘lish.  Ichki  organlar  ajratilgandan  so„ng,  qoramol  va 
cho„chqa  nimtasi  ikkiga  bo„linadi.  Orqa  umurtqasining  yoni  bo„ylab.  Keyin 
qoramollarning  12-13chi  qovurg„a  oralig„idan  nimta  4  bo„lakga  bo„linadi.  Yirik 
jussali hayvonlarning nimtasi (ot, qoramol, tuya va h.k) 2 ga yoki 4 ga bo„linadi. 
Mayda  shoxli  hayvonlar,  buzoq,  cho„chqa  bolasi,  qulunlarning  nimtasi  esa 
bo„laklanmaydi. 
Nimtani  tozalash.  Nimtani  e‟tibor  bilan  tozalash,  go„shtning  chiqimi  va 
sifatiga bevosita ta‟sir qiladi. Qoramollar nimtasidan buyrak va atrofidagi yog„lar, 

 
334 
dum 2-3 umurtqasi oralig„idan ajratiladi, qon quyilish joylar kesib olinadi. Mexanik 
ifloslardan tozalanadi. Boshqa hayvonlarda ham ushbu jarayonlar ma‟lum tartibda 
olib  boriladi.  Qo„ylarda  buyrak  va  atrofidagi  yog„lar  ajratilmaydi.  Nimtalar 
tozalangach  uning  ichki  qismidagi  qonlardan  yuviladi.  Nimtani  tashqi  tomonini 
yuvish kerak emas (toza bo„lsa). 
Shundan  so„ng  nimtalar  tarozida  tortiladi.  Veterinariya-sanitariya 
ekspertizasidan o„tkazilib tamg„alanadi. 
Parrandalarni so‘yish jarayoni. Oziq-ovqat balansida parranda mahsulotlari 
o„ziga xos o„rin tutadi. Parrandalar xushsizlantirilganda yoki xushsizlantirilmagan 
holda so„yiladi. O‟rdaklar va g„ozlar 36 volt kuchlanishiga ega bo„lgan tok bilan 6-
12 sekund davomida xushsizlantiriladi. So„yiladigan parrandalar og„zi orqali qattiq 
tanglay  shilimshiq  pardasining  ostiga  joylashgan  bo„yinturuq  venasining  ko„prik 
venasi bilan birlashgan joyini pichoq yoki qaychi bilan kesib qonsizlantiriladi. Bu 
usulda  qonsizlantirishda  birinchidan  hosil  bo„lgan  yaraning  tashqi  muhitdan 
ifloslanishi  oldi  olinsa,  ikkinchidan,  parrandaning  par  va  patini  tozalash 
osonlashadi.  Qon  tomirlari  kesilgandan  keyin  pichoq  yoki  qaychining  uchi  bilan 
kichik  miyaga  sanchilib,  nerv  markazlari  shikastlanadi,  natijada  parini  yulish 
yengillashadi.  Tovuqlarni  qonsizlantirish  1-1,5  minut,  o„rdak  va  g„ozlarni 
qonsizlantirish esa 3 minut davom etadi. 
Parini ajratish. Parranda kombinatlari, parrandalarni qayta ishlash sexlari va 
parranda qushxonalarida pat va parlar har xil konveyerli yo„llarida ajratiladi. Par va 
patlarni  ajratishda  quruq,  bug„latish,  chala  bug„latish  usullari  qo„llaniladi.  Chala 
bug„latish  uchun  tovuq  va  jo„jalarning  tanasi  qonsizlantirilgandan  keyin  53-55
0
 
issiq suv solingan tog„oralarga 25-35 sekund botirib turiladi, ammo suv bu vaqtda 
uzluksiz  almashtirilib  turiladi.  Shundan  keyin  tovuq  va  jo„jalarning  pari  konveyer 
yordamida  ajratib  olinadi.  Og„iz  bo„shlig„i  esa  ivib  qolgan  qondan  tozalanadi, 
tumshuq va oyoqlari yuviladi. Suvda suzuvchi parrandalar ham shu tariqa ishlanadi. 
Parranda  kombinatlarida  parrandalarni  so„yish  va  ishlash  uchun  yarim 
avtomatlashtirilgan  konveyer  liniyasi  ishlatiladi.  Bu  yerda  osma  konveyer,  elektr 
toki  bilan  xushsizlantirish  apparati,  qonsizlantirish  va  so„yish  uchun  qayiq,  parni 
ajratish mashinasi, tanalarni issiq suvda ishlash uchun qozonlar va parni batamom 
tozalovchi  avtomat  uskunalar  bor.  Parranda    xushsizlantirilgandan  keyin, 
silkituvchi parlari qanotidan ajratiladi va tanasi issiq suv solingan qozonga solinadi, 
so„ngra  pari  ajratiladi.  Suvda  suzuvchi  parrandalarni  qayta  ishlash  texnologiyasi 
ham  tovuqlarniki  kabidir.  Agar  parrandalar  parini  mashinalar  to„liq  ajrata  olmasa 
qolganlari  qo„lda  yulib  olinadi  va  mum  massasida  ishlanadi.  Buning  uchun 
parrandalar tanasi mum eritilgan qozonga 3-5 sekunddan ikki marta botirib olinadi. 
Qozondan chiqarilish bilan sovuq suv solingan bakka 5-10 minut botirib qo„yiladi, 
so„ngra suvdan chiqarib, qotib qolgan mum (par va patlar bilan birga) qo„lda yoki 
mashinada  ajratiladi.  Kichik  quvvatga  ega  bo„lgan  so„yish  punktlarida  yarim 
avtomatlashgan  har  xil  konveyersiz  yo„llar  mavjud.  Bunday  yo„llar  bo„lmagan 
taqdirda  hamma  ishlar  qo„lda  bajariladi.  Pari  yulib  olingan  parrandalarning 

 
335 
tanasida, ishlanish usulidan qat‟iy nazar, par, terisida yirtilgan, tirnalgan joylari va 
iflosliklar bo„lmasligi kerak. 
Parranda  go‘shtni  tozalash  va  ichini  yorish.  Parranda  go„shtini  tozalash 
og„iz  bo„shlig„ida  ivib  qolgan  qonni  tozalash,  oyoqlarini  yuvish  va  qog„oz  bilan 
boshini o„rashdan iborat. Texnik sharoitga qarab parranda go„shti ichidagi organlar 
chala  olingan  yoki  to„liq  olingan  holda  realizatsiya  qilinadi.  Ichini  chala  olganda 
faqat  ichaklari  chiqarib  olinadi.  Buning  uchun  orqa  chiqarish  teshigi  aylantirilib 
qorin  devori  kloakadan  3-4  sm  naridan  to„sh  suyagi  bo„ylab  uzunasiga  kesiladi, 
hosil  bo„lgan  kesikdan  ichaklar  chiqarib  olinadi.  Parrandalarning  ichi  to„liq 
olinganda  tanasining  qorin  devori  kloakagacha  kesiladi,  keyin  kloaka  atrofi 
aylanasiga kesilib, hosil bo„lgan kesikdan kloaka va butun ichki organlar (o„pka va 
buyraklardan  tashqari)  chiqarib  olinadi.  Jig„ildon  va  qizil  o„ngach  ham  ajratib 
olinadi.  Veterinariya-sanitariya  ko„rigidan  o„tkazilgunga  qadar,  chiqarilgan  ichki 
organlar  tana  bilan  tabiiy  birlashgan  holda  qoldirilib,  keyin  ajratib  olinadi.  Keyin 
go„shtga ko„rinish berish maqsadida qanotlari, boshi tananing yon qismiga oyoqlari 
to„sh suyagi qismiga yig„ishtiriladi. Shunday qilib, shakllantirilgan parranda go„shti 
sovutish  xonasiga  o„tkaziladi,  undan  keyin  toifalarga  qarab  navlarga  ajratiladi  va 
yashiklarga  joylanadi.  Sovutish  xonasiga  yuborishdan  oldin  ham  navlarga  ajratib 
yashiklarga joylash mumkin. 
 
VIII.2.3. Kolbasa tayyorlash texnologiyasi. 
Kolbasa  yuqori  ozuqaviy  qiymatga  va  kaloriyaga  ega  bo„lgan  mahsulot 
hisoblanadi. 
Mamlakatimizdagi  kichik  korxonalarda  turli  kolbasa  mahsulotlari  ishlab 
chiqariladi. Ishlab chiqarishdagi texnologik jarayonlarning turlicha bo„lishiga qarab 
quyidagi  kolbasa  mahsulotlari:  qaynatilgan,  yarim  qaynatilgan,  dudlangan,  liverli, 
go„sht-o„simlik  tarkibli,  parhezbop,  qonli,  go„sht-non  tarkibli  kabi  turlari  ishlab 
chiqariladi.  
Har  bir  kolbasa  turi  va  navi  alohida  tarkibli  bo„lib,  ishlab  chiqarish 
texnologiyasi ham turlicha, ishlab chiqarishdagi jarayonlar qat‟iy ravishda nazorat 
qilinadi. Ularni tayyorlashda sanitariya-gigiyena qoidalari amal qilish talab etiladi. 
Sababi, bu mahsulotlarga qo„shimcha ravishda oshxonada qayta yoki termik ishlov 
berilmagan holda iste‟molga chiqariladi. Kolbasa mahsulotlarini ishlab chiqarishda 
xom-ashyosining  ahamiyati  muhimdir.  Kolbasa  mahsulotlari  ishlab  chiqarishda, 
xom-ashyo  sifatida  qoramol  va  cho„chqa  go„shtlari  yog„siz  holatda  va  boshqa 
turdagi  hayvonlar  go„shtidan  ham  takidlangan  holatda  foydalaniladi.  Kolbasa 
uchun ishlatiladigan xom-ashyo yangi bo„lib, yuqori sifatli bo„lishi kerak. Kolbasa 
ishlab chiqarishda qoramol go„shti muhim ahamiyat kasb etadi. Unda namni yutish 
va  saqlash  xususiyati  bo„lib,  oqsilni  yuqori  darajada  saqlanishini  ta‟minlaydi.  Bu 
xususiyati  o„z  navbatida,  mahsulotning  shirador  va  zich  bo„lishiga  olib  keladi.   
Cho„chqa  go„shti  esa,  kolbasaning  xushtam  va  yuqori  energiyaga  ega  bo„lishiga 
imkon yaratadi.  

 
336 
Turli  kolbasalar  ozuqaviy  qiymati  va  kimyoviy  tarkibi  bo„yicha  bir-  biridan 
farq qiladi (1-jadval). 
 
8.2.3.1.-jadval 
Kolbasalarning kimyoviy tarkibi. 
 
Kolbasa mahsulotlarining 
turlari 
Tarkibida,% 
100g da 
energetik 
qiymati, 
kDj 
Namlik 
Oqsil 
Lipoid 
Kul 
Qaynatilgan kolbasalar 
50-70 
12-20 
10-30 
1,5-3,0 
1257 
Yarim dudlangan kolbasalar 
45-70 
12-20 
20-40 
3,4-4,0 
1886 
Dudlangan kolbasalar 
25-40 
20-30 
30-50 
6-10 
2346 
Liverli kolbasalar 
50-70 
20-30 
15-35 
2-3 
1676 
Pashtetlar  
50-70 
20-30 
15-35 
2-3 
1676 
 
Kolbasa  mahsulotlari  qobiqqa  o„ralgan  holda  yoki  qobiqsiz  holatda  (go„sht-
nonli va h.k) ishlab chiqariladi. 
Qobiqlar  kolbasalarga  shakl  beradi,  ifloslanishdan,  buzilishdan  asraydi. 
Shuningdek,  ularga  issiqlik  bilan  ishlov  berilganda  oqsillarni  va  go„shtdagi 
ekstraktiv moddalarni ajralashishiga yo„l qo„ymaydi. Qobiqlar odatda, tabiiy (turli 
hayvonlar  ichagidan)  va  su‟niy  (polietilen,  sillafon  va  h.k)  bo„lishi  mumkin. 
Qobiqlar  toza  va  mustahkam  bo„lishi  lozim.  Kolbasa  mahsulotlari  shpagat  (ip) 
bilan bog„lanadi. 
Turli  kolbasalarni  ishlab  chiqarish  jarayonlarida  umumiy  o„xshashlik 
tomonlari mavjud. 
U asosan quyidagilardan: xom ashyoni tayyorlash, (obvalka, jilovka va go„sht 
mahsulotlarini  navlash),  dastlabki  maydalash,  tuzlash,  farshni  va  shpikni 
tayyorlash,  mahsulotga  shakl  berish,  issiq  ishlov  berish,  qadoqlash  va  saqlash 
jarayonlaridan iborat. Ba‟zi turdagi kolbasalarning ishlab chiqarishning o„ziga xos 
xususiyatlari bor.