Modernization of the Curricula in sphere of smart building engineering Green Building (greb)

O‘tni o‘chirish uskunalari 
O‘tni o‘chirish uskunalari: qo‘lda ishlatiladigan 
birlamchi vositalar, bir joyda muqim o‘rnatiladigan va 
mexanik yoki avtomatik harakatga keltiriladigan 
uskunalar, har xil masofadagi hududlarda harakatlana 
oladigan ko‘chma uskunalar va boshqalarga bo‘linadi. 
Birlamchi o‘t o‘chirish vositalariga, tashkilot 
ishchi va xizmatchilari yoki ixtiyoriy yong‘in 
navbatchi 
a’zolari 
tomonidan 
ishlatishga 
mo‘ljallangan, yong‘inga qarshi «qalqonlar»da 
izohlangan oddiy asboblar va uskunalar kiradi. 
Ma’muriy binolar va sanoat korxonalarida, 
yonuvchi 
ashyolar 
va 
portlovchi 
moddalar 
saqlanadigan omborxonalar hududida, yong‘in xavfi 
mavjud 
bo‘lgan 
joylarda 
o‘t 
o‘chirishda 
qo‘llaniladigan asboblar o‘rnatilgan bo‘lishi shart. 
«Yong‘inga qarshi qalqon» 5.14-rasmda aks ettirilgan. 

---

5.14-rasm. Yong‘inga qarshi «qalqon» va undagi 
asboblarni o‘rnatilishi 
1-qum solingan quti, 2-ko‘pikli va karbonat 
angidridli o‘t uchirgich (ognetushitel), 3-yong‘in 
o‘chiruvchi navbatchilarining ish jadvali, 4-boltalar, 
1
2 
1
1 
10 
6 
4 
4 
8 
7 
5 
5 
3 
2 
2 
Yong’in 
xavfsizligi 
qoidalari 
Yong’in 
o’chiruvchi 
navbatchilar 
jadvali 
1 
2 
3 
1 
9 

---

5-o‘t o‘chirish shlankalari, 6-konussimon chelak, 7-
suv sepish stvoli, 8-yong‘in xavfsizligi qoidalari, 9-
suv bochkasi, 10-ilgakli changaklar, 11-mis uchli lom 
va ilgak, 12- belkuraklar. 
Unda yong‘in xavfsizligi me’zonlariga ko‘ra 
quyidagi o‘t o‘chirish vositalari va asboblari zarur 
bo‘lganda oson olinadigan qilib osib qo‘yilgan 
bo‘lishi shart: ikki dona qo‘lda ishlatildigan ko‘pikli 
va karbonat angidridli o‘t o‘chirgich, ikki dona bolta, 
ikki dona suv sepish elastik shlankalari va suv spish 
stvoli, suv bochkasi, qum solingan quti, iki dona 
konussimon chelak, ikki dona belkurak, ilgakli 
changaklar va mis uchli lom va h.k.
Bunday qalqonlar ma’muriy binolarning hovli 
tomonidan, binoga kirish eshigiga yaqin joyda 
o‘rnatiladi. Ishlab chiqarish korxonalarida, yong‘in 
xavfi mavjud bo‘lgan sexlar va omborxonalarga kirish 
eshiklariga 
yaqin 
joylarda 
o‘rnatiladi. 

---

Himoyalanayotgan hududning har 5000 kvadrat 
metriga 1 ta «qalqon» loyihalashtiriladi.
Undagi suv bochkasining hajmi 200l dan kam 
bo‘lmasligi kerak, qum solinadigan qutining hajmi esa 
2-3m
3
atrofida bo‘ladi. 
O‘t o‘chiruvchi ko‘piklar. Kimyoviy yoki havoli 
mexanik ko‘piklar, ko‘pik hosil qiluvchi kukunlarni 
suyuq muhitda eritish yo‘li bilan hosil qilinadi. 
Buning uchun tarkibida javhar o‘rnini bosuvchi 
alyuminosulfat AL
2
(SO
4
)
3 
bilan ishqor o‘rniga natriy 
bikarbonat 
NaHSO
3
moddalarining quruq holatdagi 
qorishmalaridan 
tayyorlangan 
kukun, 
maxsus 
moslamalarda bosim ostida suvga aralashtirib, elastik 
quvurlarda oqiziladi. Bu holda kukun zarrachalarining 
suvda bo‘kishi oqibatida, javhar bilan ishqor 
moddalarining o‘zaro birikishi natijasida gaz ajralib 
chiqa boshlaydi va ko‘pik hosil bo‘ladi. Qo‘lda 
ishlatiladigan o‘t o‘chirgich vositalarida ham shu 
yo‘sinda ko‘pik hosil qilinadi. Faqat unda ko‘pik hosil 
qiluvchi javhar qismida,
sulfat javhari N
2
SO
4
yoki 

---

sulfat tuzi bilan oksidlangan temir Fe
2
(CO
4
)
3
moddalarining aralashmasi ishlatiladi. 
Bu ikkala jarayonda sodir bo‘ladigan kimyoviy 
birikish tenglamalarini quyidagi ifodalarda ko‘rish 
mumkin: 
2NaHSO
3
+ H
2
O + AL
2
(СO
4
)
3 
= 3Na
2
СO
4
+ 
2AL(OH)
3
+ 2СO
2
