Muhandislik geologik tadqiqotlar

6.1.Tog’ jinslari haqida umumiy ma’lumot. 
Yer qobig’ining qalin qatlamlarini hosil etgan bir yoki bir necha
mineraldan tashkil topgan tabiiy birikmalar - tog’ jinslari deb yuritiladi. Bir xil 
minerallardan tashkil topgan tog’ jinslari - monominerallar deb ataladi.
Masalan - qumtosh faqatgina qumdan iborat. Tabiatdagi keng tarqalgan tog’ jins-
lari polimineralli (ko’p mineralli) bo’lib, masalan, granit tog’ jinsi tarkibiga dala 
shpati, slyuda, kvarts minerallari kiradi. Tog’ jinslari yerning ichki qismida va 
sirtida bo’lib turadigan turli geologik jarayonlar mahsulidir. 
Tog’ jinslari hosil bo’lish sharoitiga ko’ra 3 turga bo’linadi: magmatik, 
cho’kindi, metamorfik bo’lib, bular ham o’z navbatida guruhchalarga bo’linadi. 
Magmatik (otqindi) tog’ jinslari - magmaning silikatli suyuq qizigan 
eritmani yer bag’rida yoki yuzasiga chiqib qotib qolishidan hosil bo’ladi. Boshqa 
tog’ jinslarining hammasi magmatik tog’ jinslaridan turli yo’llar bilan hosil 
bo’ladi. 
Cho’kindi jinslarni shakllanishiga quruqlikda va suv havzalarida sodir 
bo’lgan kimyoviy, fizikaviy va biologik jarayonlar sabab bo’ladi. 

---

36 
Metamorfik (shakli o’zgargan) jinslar esa magmatik, cho’kindi 
jinslarning yuqori harorat va bosim ta’sirida o’zgarishidan hosil bo’lgan. Yer 
qobig’ida magmatik tog’ jinslari eng ko’p tarqalgan (95%)bo’lib, cho’kindi va 
metamorfik jinslar esa 5% tashkil etadi. Tog’ jinslari hosil bo’lish sharoitiga qarab 
bir-biridan mineral tarkibi, strukturasi (tuzilishi) va teksturasi bilan farq qiladi.
Struktura deganda mineral agregatlarining o’lchamlari, soni, shakli va
tog’ jinsining ichki tuzilishi tushuniladi. Tog’ jinslarining strukturasi 3 xil 
ko’rinishda bo’ladi; kristalli, nokristalli va aralashli struktura. Kristall 
ko’rinishidagi struktura tog’ jinsi va uni tashkil etgan mineralning bir vaqtning 
o’zida hosil bo’lishida namoyon bo’ladi. Bu kristalli ko’rinish magmatik, 
metamorfik va ba’zi bir cho’kindi tog’ jinslari uchun xarakterlidir.