Oila psixologiyasi akadem ik litsey va k asb-h u n ar

II I bosqich — o ‘g ‘il b o la la rd a tu x u m d o n n in g kattalashishi 
d a v o m e ta d i. Jinsiy a ’z o n in g kattalashishi b o sh lan ad i, asosan u 
u z a y a b o ra d i. Q ovda ju n la r q alin lash ib , dag‘allashib, ularn ing
m a y d o n i kengayib b o rad i. Q iz b o lalard a sut b ezlarin in g rivoj- 
la n ish i d a v o m etadi, ju n q o p la sh i qov to m o n kengayib b oradi. 
Q o n ta rk ib id a g e n o d o tro p g o rm o n la r m iqdorin ing o rtish i am al- 
ga o s h a d i. Jinsiy b ezlar v azifalari faollashadi. O kg kil b olalarda 
s o m a to tr o p ik g o rm o n i a jra lish in in g kuchayishi bilan ularn in g
b o ‘yi o 's is h i tezlashadi.
IV bosqich — o ‘g ‘i! b o la la rd a jinsiy a ’zo eniga kengaya b o ­
ra d i, to v u sh o ‘zgaradi, y u z la rg a sepkil chiqa boshlaydi, yuzlari- 
ga, q o ‘ltiq osti va qovlariga j u n ch iq a boshlaydi. Q iz b olalard a 
su t b e z la ri ja d a l rivojlana b o sh lay d i, b ad an nin g b a ’zi jo ylarini 
j u n b o sish i kattalarn ikig a o ‘xshagan b o ‘ladi, biro q k am ro q ta r- 
q a la d i. B u b o sq ich d a a n d ro g e n va estrogen g o rm o n la r kuchli 
a jra lib c h iq a boshlaydi. 0 ‘g ‘il b o lalard a b o ‘yi jad a l o ‘sishini 
b e lg ila b tu ru v c h i so m a to tro p in n in g yuqori darajasi saq lan ib q o - 
ladi. Q iz b o lala rd a esa s o m a to tro p in m iqdori kam ayadi va m os 
ra v ish d a b o ‘yining o ‘sishi h a m sekinlashadi.
V bosqich — o kg ‘il b o la la rd a jinsiy o rg an lar va ikkilam chi 
jin s iy b e lg ila r to kla rivojlanib b o 'lad i. Q iz b olalarda sut bezlari 
va jin s iy a ’zo larin in g ju n b ila n q oplanishi k atta ayollarnikidek 
b o kla d i. Bu b o sq ich d a q iz b o lalard a m en struatsiy a tu rg 'u n - 
la s h a d i. 
M e n s tru a ts iy a n in g yuzaga kelishi jin s iy b a lo g kat 
d a v rin in g b o sh la n g a n id an d a lo la t beradi. Bu vaqtga kelib tu - 
x u m d o n la r u ru g ‘lanishga ta y y o r yetilgan tux um h ujayralarini 
y e tiltirib c h iq a ra boshlaydi.
0 ‘sm irla rd a suyak sk le tla ri va m uskul sistem asin ing jadal 
o ‘sishi o rtid a u n in g ichki o rg an la ri — yurak, o ‘pka, o sh q o z o n - 
ic h a k y o ‘llarin in g rivojalanishi ham m a vaqt ham ulguraverm ay- 
di. Y u ra k n in g o 'sish i q o n to m irla ri o ‘sishidan ilgarilab ketadi, 
o q ib a td a q o n bosim i o rta d i v a birinchi navbatda yu rak n in g ish- 
lashi q iy in lash a d i. Y u ra k n in g yetarlicha ishlay olm asligi esa 
o ‘g kil v a q iz bolalard a k o ‘p in c h a bosh aylanishi, ran gning o q a- 
rish i h o la tla r in in g k u z a tilis h ig a o lib kelad i. B u n d a n bosh 
o g krig ki, te z to liq ish , v a q ti-v aq ti bilan lanjlanib tu rish kabilar 
kelib c h iq a d i. Jinsiy b a lo g ‘a tg a yetish davri tugashi bilan b u n - 
d ay o ‘zg a rish la r o d a td a izsiz y o 'q o lib ketadi.
R iv o jlan ish n in g bu b o sq ic h id a g ip o talam usnin g faollashuvi 
m u n o sa b a ti bilan m ark aziy n e rv sistem asi vazifasi h am sezilarli

---

d arajad a o ‘zgaradi. E m o tsio n al jih a tla r h a m o ‘zg arad i. O ksm ir- 
ning hissiyoti o ‘z g aru v ch an , q a ra m a-q a rsh i b o klib qoladi: o ‘ta 
t a ’sirla n u v c h a n lik k o ‘p in c h a jiz z a k ilik , to r t in c h o q l ik bilan 
uyg‘u n la sh ib k e ta d i. H a d d a n ta sh q a ri ta n q id iy lik va o ta - 
o n asin in g q aram o g ‘iga b e to q a tlik n a m o y o n boM adi. Bu davrda 
b a ’zan ishchanlikning pasayishi, asabiylik, se ija h llik , yig‘loqilik 
(ayniqsa, qizlarda m en stru atsiy a davrida) k a b ila r kuzatiladi.
Bu davrda o ‘sm ir shaxsi jad a l sh a k lla n a b o ra d i, kattalik 
hissi yuzaga keladi, q a ra m a -q a rsh i jin s v ak illarig a m unosabat 
o ‘zgaradi, ularga q iziq u v ch an lik ortadi.
Jinsiy balog‘atga yetish dav rid a o ‘sm ir o rg a n iz m in in g n o r­
m al jism o n iy rivojlanishi m u h im roi o ‘yn ay d i. Bu d av rd a turli 
xil, servitam in ov q atlarn i y etarlich a iste’m ol q ilis h , shuning d ek 
o c h iq havoda sayr qilish , sp o rt bilan sh u g ‘u lla n is h zarur.
Jinsiy balog‘atga y etish n in g alo h id a e ’tib o r ta la b qiladigan 
jih a tla ri ham m avjud.
Jinsiy balog‘atga yetish dav rid a o ‘sm ir o rg a n iz m id a , uning 
ru h iy atid a ro ‘y b erad ig an b u n d a y tabiiy o ‘zg a rish !a rd a n xabar- 
d o r b o ‘lishlik, u la rn in g sab ab lari, k e c h ish i h a q id a a n iq ro q
m a ’lum otlarga ega b o ‘lishlik «o‘sm irlikdek» o g ‘ir, m urakkab 
d avrn i jid diy , salbiy aso ratlarsiz k echishini t a ’m in la y d i. Buning 
u c h u n birinchi n av b a td a shu o ‘sm irIarning y a q in kishilari, o ta - 
o n a si, o ‘qituvchilari hozirgi kun o ‘sm ir p six olg iyasi, psixo- 
fizilogiyasi m asalalariga oid en g zam onaviy ilm iy m a ’lu m o tiar- 
d a n x a b ard o r b o ‘lishi va o ‘sm irlar b ila n b o ‘lad ig a n o 'z a ro
m u n o sab atlard a u lard a n o ‘rinIi foyd alana o lis h m alakalariga 
ega b o ‘lishlari lozim .
4.5. JIN SIY BALOG‘ATNI ERTA YOKI K EC H YUZAGA 
K ELISH XUSUSIYATLARI
Biz y u q o rid a o ‘sm irla rd a jin siy b a lo g 'a tg a y e tish n in g
u m u m iy xususiyatlari haq id a to ‘xtalib o ‘ta r e k a n m iz , uning 
indiv id uallik x u susiyatlariga h a m ega e k a n lig in i t a ’kidlagan 
edik.
U m u m an jin siy yetilish o*g‘il b o lala rd a 12 yoshdan 19 
yoshg ach a, qiz b o lala rd a 10 yoshdan 17 y o sh g a c h a b o ‘lgan 
y o sh la r oralig‘ida ro ‘y berad i. Shunga k o ‘ra u a y rim o ksm irlar- 
d a e rta ro q , ay rim larid a esa k e c h ro q b o sh la n ish i m u m k in . Jinsiy 
y e tilish e rta ro q yoki k e c h ro q b o sh la n g a n b o la la r o d a td a ,

---

m a ’lu m b ir n o q u lay lik n i y u zaga keltirad ig an psixologik m u am - 
m olarg a d u c h keladilar.
Bu b o r a d a a lo h id a e ’tib o r q aratilad ig an 4 xil h o latn i kuza- 
tish m u m k in :