O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus t a ’lim vazirligi

Topinam bur 
(yer noki)
125

---

Yetishtirish texnologiyasi.
T o p in a m b u r alm a sh ib ek ish siste m asid a ju d a e h tiy o tk o rlik b ilan
joylashtirilm asa va bir y erda necha yil o'sishi hisobga olinm asa, u o 'z id a n
k ey in e k ila d ig a n o 's im lik la r g a b e g o n a o 't l a r k a b i z a r a r y e tk a z ish i 
m u m k in .
T o p in a m b u rn i b ir y erd a 3-4 yil m o b a y n id a y etish tirish m a q sa d g a
m uvoflqdir. M arkaziy O siyoda to p in a m b u rd a n b o 'sh a g a n yerga bedani 
ekish ijobiy n atija beradi, ch u n k i b ed a bir yil d av o m id a 5-6 m a ro ta b a
o'rilishi natijasida yer n o k id an o 's ib chiqqan n iho llar y o 'q o tila d i v a yer 
u n d an tozalanadi. T o p in am b u r u ch u n yerni ishlash k a rto s h k a ekinidagiga 
o'x sh ay d i. Y erga h ay d ash d an oldin 30-40 t g o 'n g solinadi.
Y er no kining 25-50 gram m tu g an ag i ekiladi, u kesib ekilsa hosildorligi 
25-30 foiz kam ayib ketadi. A g a r tu g a n a k ju d a yirik (70-80 g) b o 'lsa , u 
a w a l b o sh d an o q kesib ekilgani m a ’qul. Kesilgan tu g an ak fa q a t b ah o rd a 
ekilishi k erak , k u zd a ekish tavsiy a etilm aydi. Bir g ek targ a 50-60 m ing 
tu g a n a k ekiladi, gektariga 0,6-2,0 t ga u ru g ' sarflanadi.
T o p in am b u r yetishtiriladigan iqlim sharoitiga k o 'r a ikki m u d d a td a -
fevral oxiri - m a rt boshlanishida v a o k ta b r oxiri - n o y a b r b o sh id a ekiladi.
E kish chuqurligi ekilayotgan tu g a n a k vazniga b o g 'liq b o 'lib , u 5-12 
sm ch u q u rlik k a 70x35-40 sm sxem asida ekiladi. E kilganidan s o 'n g n iho llar 
k o 'k a r ib ch iq q u n ich a yer b ir ik k i m a rta b o ro n a la n ad i. N ih o lla r to 'liq
k o 'k a rib chiqqanidan keyin h a r su g 'o rish d an so 'n g q a to r o rasi kultivatsiya 
q ilin a d i. A g a r to p in a m b u r y e tis h tirila y o tg a n y erd a b e g o n a o 't k o 'p
b o 'lsa , un ing q ato rla ri orasi ch o p iq qilinib, o 'sim lik atro fi y um shatiladi.
T o p in a m b u r o 'sish d av rid a chilpish (chekanka) fa q a t k o 'k m assasini 
k o 'p a y tira d i. T u g an a k hosiliga salbiy t a ’sir etadi, shuning u ch u n u tavsiya 
etilm aydi.
T o p in am b u r hayotining ikkinchi va uchinchi yili u o 'sa y o tg a n yerni 
e rta b a h o r d a 2-3 m a rta b o ro n a q ilish b ila n b o s h la n a d i. Ik k in c h i va 
uchinchi yili to p in a m b u r o 'sim lig i h a r m 2 da k o 'p a y ib k e ta d i, shuning 
uchun q a to r orasi kultivatsiya qilinadi h am d a undagi o rtiq c h a o 'sim lik lar 
olib tash lan ad i, y a ’ni q a to rd a g i zichligi m e ’yoriga keltiriladi. T o p in am b u r 
f a q a t tu g a n a g id a n em as, p o y a q a la m c h a la rid a n h a m k o 'p a y tirilis h i 
m u m k in . T o p in a m b u r p o y a si O 'z b e k is to n sh a ro itid a o k ta b r o x irid a, 
t u g a n a g i e sa n o y a b r o x ir id a s ilo s y i g 'a d i g a n k o m b a y n l a r b ila n
y ig 'ish tirila d i. T u g a n a k hosilini y ig 'ish tirish q ish fa slid a d a v o m etishi 
m u m k in .
126

---

T o p in a m b u r o q c h irish k a s a llig i b ila n z a ra r la n a d i, u n g a q a rs h i 
w i n a s h i s h
uchun tuganakm eva saq lan a y o tg an xona h aro ratin i - 
3 ° C
d an
putt saqlash va kasallangan o 'sim lik lam i d a la d a n chiqarib tashlash kerak. 
S u n q u rt, m ay q o ‘n g ‘izi kab i z a ra rk u n a n d a la rin i, lavlagi v a sh o lg ‘om
kanullari uning poya qism ini z a ra rla y d i.U la rg a q arshi an ab azin sulfat 
s ep i l i s h i
kerak.
M orfologiyusi. T o p in a m b u r - m u ra k k a b g u ld o sh la r oilasiga m an su b 
ek in . Y er o s tk i q ism i k a r to s h k a g a , y e r u s tk i q ism i k u n g a b o q a rg a
o 'x sh a sh o ’sim lik b o 'lib , poyasi tik o 's a d i, sershox, b o 'y i 2,5- 4 m etrg a 
y e ta d i. B a rg la ri c h o 'z iq tu x u m s im o n , u c h la r i o 't k i r , y irik , c h e ti 
.m .i .пион P oyaning past к i qism ida d o ira shaklidagi b arg la r jo y lash ad i. 
T o 'p g u ll ямvat, k u n g a b o q a rg a n is b a ta n n ia y d a to q , d iam etri 3-5 sm. 
< 
mi
I
i
( h r tila и i lianglim adi. M evasi p ista, 1000 ta pistaning vazni 7-9 g 
git hoiiidl.
IUIi
/1
o 'q ildiz, tu p ro q q a 2-3 m etrg ach a k irib boradi. Y erosti p o yalari 
tu g n n ak m ev a g a ay lan ad i. Bir tu p d a o 'r ta c h a 20-25 ta tu g a n a k ho sil 
bo'ludi. Hir tupida ayrim hollarda 5 kg g ach a tu g an ak olish m um kin. 
T u g a n n k la rn in g vazn i 10-100 g b o 'la d i. S h a k li n o k sim o n , s h o 'z iq , 
k o '/th a h iri bor, rangi oq, binafsha b o 'la d i.