O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti biznes moliyasi

Ierarxiya nazariyasi
Oldingi bobda ko‘rdikki, turli omillarning birikuvi shunga olib kelishi mumkinki, biznes quyidagi ketma-ketlikda mablag‘lar olishga intiladi:

1. 
   
   Taqsimlanmagan foyda.
   
2. 
   
   Qarz majburiyatlari.
   
3. 
   
   Aksiya chiqarish (so‘nggi chora sifatida).
   

Bundan kelib chiqadiki, agar kompaniyada o‘tmishda muvaffaqiyatli faoliyat natijasida olingan mablag‘lar mavjud bo‘lsa va ularni investitsiya maqsadlari uchun yo‘naltira olsa, u holda shunga moyil bo‘ladi. Agar taqsimlanmagan foyda miqdori kichik bo‘lsa, qarz moliyalashtirish keyingi ustuvor usulga aylanadi, yangi aksiyalar chiqarish yo‘li bilan moliyalashtirish esa eng kam afzal ko‘riladigan variant bo‘ladi. Investitsiyalash uchun taqsimlanmagan foydadan foydalanishni afzal ko‘rish kompaniyaning yangi aksiya chiqarish istagi yo‘qligi bilan birga, albatta, dividend siyosatiga ta‘sir ko‘rsatadi. Ierarxiya nazariyasiga ko‘ra, kompaniya foydali investitsiya imkoniyatlari (ijobiy NPV ko‘rsatkichi bilan) mavjud bo‘lgan holatda dividendlar to‘lashga moyil bo‘lmasligi mumkin. Bu MM nazariyasiga ham muvofiq tushadi. Agar kompaniyada ortiqcha mablag‘ mavjud bo‘lsa, MM nazariyasiga qaramay dividendlar to‘lashdan ko‘ra, to‘g‘rirog‘i, ularni saqlab qoladi. Bundan tashqari, agar unga investitsiya qilish uchun mablag‘ kerak bo‘lsa, u holda kompaniya yangi aksiyalar chiqarmay, o‘sha mablag‘ni qarzga oladi, bu esa yana MM prognozlariga zid sanaladi.
Agentlik aloqalari
MM nazariyasi asosida dividend qarorlarini qabul qilishning nazariy asoslari aniq. Agar kompaniya foydali (ijobiy NPV bilan) investitsiya imkoniyatlarini aniqlay olmasa, u qolgan barcha mablag‘larni aksiyadorlarga qaytarib berishi va kompaniya ularning nomidan amalga oshirgandan ko‘ra foydaliroq foydalanish uchun ularga imkon yaratishi lozim. Biroq o‘z biznesini kengaytirishga intilar ekan, kompaniya rahbariyati investitsiyalashning foydasiz yo‘nalishini tanlashi ham ehtimoldan yiroq emas. Shunday qilib, aksiyadorlar va menejerlar o‘rtasidagi agentlik ziddiyati aksiya egalarida agentlik xarajatlarini yuzaga keltirishi xavfi bor.
Qisqasini aytganda, agentlik muammosi dividendlar
aksiyadorlarning manfaatlariga eng maqbul tarzda javob beradigan darajadan kam bo‘lishiga sabab bo‘lishi mumkin.
Agentlik muammosida har doim kuzatilganidek, menejerlar tomonidan taklif etilayotgan dividend qarorlari qabul qilinishiga asosli ravishda to‘sqinlik qilish uchun aksiyadorlar zarur axborotga ega bo‘lmaydi.