Soyibjon tillaboyev, akbar zamonov

Jadidchilik 
harakatining 
vujudga kelishi

---

shilash, ta ’lim sohasini isloh qilish, yoshlarga diniy bilim lar bilan birga dun- 
yoviy fanlam i ham o ‘qitish zarur deb bildilar. U lar m usulm on xalqlarining 
m aktab v a m adrasalarida yoshlarga diniy ta ’lim , arab, fors v a m s tillari, 
tibbiyot, kim yo kabi fanlar o ‘qitilishi zarurligi g ‘oyasini ilgari surdilar.
Turkiston oMkasida m illat istiqbolini o ‘ylovchi taraq- 
qiyparvar kuchlar xalqning deyarli barcha tabaqalari — 
hunarm and, dehqon, savdogar, m ulkdor, ulam olar 
orasida m avjud edi. Jadidchilik g ‘oyalarining keng 
yoyilishida «Tarjimon» gazetasi muhim o ‘rin tutdi. Ismoil G ‘aspiralining 
1893-yilda Toshkent, Sam arqand v a B uxoroga tashrifi m a’rifatparvarlik 
g ‘oyalarining keyingi rivojiga turtki boTdi. 1893-yilda Buxoro amirligida 
birinchi yangi usul maktabi faoliyat k o ‘rsata boshladi. Keyinchalik bunday
m aktablar boshqa hududlarda ham keng tarqaldi.
0 ‘rta Osiyo jadidlari m a’rifatparvarlik yoTida qrim 
ziyolilari tajribalarini o ‘rganish bilan birga boshqa m am - 
lakatlardagi taraqqiyparvarlam ing ilg ‘or g ‘oyalaridan 
ham foydalandilar. 0 ‘rta Osiyo taraqqiyparvarlik ha­
rakati ishtirokchilarining yoshi boshqa m am lakatlar ja- 
did vakillaridan ajralib turgan. 1910-yilda ulam ing eng 
yoshi Abdulham id ChoTpon — 13 yoshda, eng kattasi 
M ahmudxo j a Behbudiy — 36 yoshda boTgan.
Taraqqiyparvarlik harakatining rivojlanishi ikki bos­
qichda boTdi. Birinchi bosqichda m a’rifatparvarlikdan 
Ismoil G‘aspirali 
boshlangan bu harakat 1917-yilga kelib o ‘zining ikkin­
chi bosqichi — siyosiy k o ‘rinishdagi harakatga aylandi.
|
0 ‘zingizni sinang!
ism o il G ‘aspirali — ... 
1884-yilda ... 
1893-yilda ...
0 ‘rta Osiyodagi m illiy taraqqiyparvarlik harakati hududiy xususiyatlariga 
k o ‘ra Turkiston, Buxoro v a X iva jadidlariga boTinadi. Turkiston jadidchiligi- 
ning asosiy tarkibini ziyolilar tashkil qilib, ular Rossiya im periyasi m ustam ­
lakachilik siyosatiga qarshi kurashning oldingi saflarida turdilar. U lar podsho 
hukum atining xom ashyo m anbayiga aylantirilgan Turkistonning kelajagini 
m ustaqil, rivojlangan davlat sifatida k o ‘rishni orzu qilganlar. XX asrning 
boshlarida shakllangan taraqqiyparvarlik kuchlari davlatning boshqam v ti­
zimi zam on talablariga javob berm asligini, xalqning turm ush darajasi past 
ekanligini v a uni o ‘zgartirish lozim ligini chuqur angladilar.