Soyibjon tillaboyev, akbar zamonov

Yodda tuting!
1893-yil Buxoroda birinchi, 1898-yil Q o‘qon shahrida ikkinchi 
jadid m aktabi ochildi. 1899-yili Andijonda Shamsiddin domla 
va Toshkentda M annon qori jadid m aktablarini ochadilar.
>
i 
Atamalar izohi
M aorif (arabcha) — insonlarning bilim i v a tafakkurini oshirishga qara­
tilgan ta ’lim-tarbiya.
Jadid (arabcha) -  «yangi» degan m a ’noni bildiradi.
89

---

^
Savol va topshiriqlar
* 
1. T u rk isto n d a ja d id c h ilik h a ra k a ti q a c h o n v u ju d g a k eldi?
2. Ja d id c h ilik h ara k a tin in g v u ju d g a k e lish ig a q a n d a y o m illa r tu rtk i b o ‘ldi?
3. Ism o il G ‘asp irali v a u n in g fao liy ati t o ‘g ‘ris id a n im a la m i b ilib old ing iz?
4. Ja d id m ak ta b la rin i k im la r tash k il qilg an?
2 6 -§ . J A D I D L A R N I N G D A S T U R I Y M A Q S A D V A V A Z I F A L A R I
0 ‘rta O siyoda taraqqiyparvarlar rivojlangan jam iy at 
yaratishdek o ‘z g ‘oyalarini am alga oshirishda mu- 
taassiblik, loqaydlik, qoloqlikka qarshi kurash olib 
borishga alohida aham iyat berganlar. U lar b u vazifalarni am alga oshirishda 
quyidagi y o ‘nalishlarni ustuvor deb hisoblaganlar: oTkada yangi usul mak- 
tablari tarm og‘ini kengaytirish, qobiliyatli yoshlarni chet elga o ‘qishga yu- 
borish, turli m a ’rifiy jam iyatlar v a teatr truppalari tuzish, gazeta v a jurnallar 
chop etish, xalqning ijtim oiy-siyosiy v a m adaniy ongini yuksaltirish yoTi 
bilan T urkistonda m illiy dem okratik davlat qurish edi.
Ilg ‘or m illiy ziyolilar faoliyatining m uhim yo'nalishi yangi usul m aktab- 
lari tarm og‘ini kengaytirish edi. B u m aktablar bolalarning tez v a oson sa- 
vodxon boTishlarini ta ’m inlabgina qolm ay, balki ularda fanatizm v a konser- 
vatizm dan xoli boTgan yangi dunyoqarashning shakllanishiga ham xizm at 
qilar edi.
U lar ham Sharq, ham G ‘arb m adaniyati yutuqlarini egallashga intildilar, 
o ‘qidilar v a o ‘zgalam i ham shunga d a’vat etdilar. M a’rifatparvarlar xorij- 
ga chiqib, turli m am lakatlardagi m adaniyat v a taT im taraqqiyoti darajasini 
k o ‘ra oldilar, ularni solishtirdilar v a bu zehnli yoshlarda jahon taraqqiyoti 
yutuqlarini T urkistonga keltirish istagi paydo boTdi. N atijada jadidlam ing 
diqqat m arkaziga birinchi bosqichda taTim ni isloh etish vazifasi q o ‘yildi.
Yangi usul m aktablarida taT im jarayonida Y evropa standartlari m ezon 
qilib olingan edi. A rifm etika, tarix, geografiya, tabiatshunoslik asoslari si- 
ngari fanlar bilan bir qatorda islom taTim oti asoslarini o ‘rganishga ham
k atta e ’tibor berilgan.
Yangi darsliklar yaratish m asalasi ju d a dolzarb boTib turar edi. D astlabki 
paytlarda Turkistondagi yangi usul m aktablarining k o ‘pchiligida Q ozon va 
O renburgda nashr etilgan darslik v a o ‘quv qoTlanm alaridan foydalanildi.
Toshkent, B uxoro, Sam arqand, A ndijon, Q o 'qon, X iva shaharlari jad id ­
chilik harakati m arkaziga aylandi. B u shaharlarda ochilgan m adaniy-m a’rifiy 
y o ‘nalishdagi jam iy at v a uyushm alar Turkistonda jadidchilikning keng yo- 
yilishiga olib keldi.