Soyibjon tillaboyev, akbar zamonov

2 8 - § . J A D I D C H I L I K H A R A K A T I N I N G T U R K I S T O N  
I J T I M O I Y - S I Y O S I Y V A M A D A N I Y H A Y O T I G A T A ’ S I R I
Ja d id la r m a fk u ra sig a k o ‘ra islo m d ini sh ax sn in g
m a ’nav iy k am o lo ti v a ja m iy a t riv o jid a m u h im o ‘rin
tutgan. U la r u sh b u v azifan i h al etm ay tu rib , b o sh q a 
m u a m m o la m i b a rta ra f q ilish n in g iloji y o ‘qligini an g lab y etg an lar. A n a shu 
m a q sa d d a 1 9 09-yilda M a h m u d x o ‘j a B ehbudiy, 1910-yilda A b d u lla A v lo ­
niy, 1 9 15-yilda A b d u ra u f A b d u rah im o ‘g ‘li F itrat to m o n id a n islo m tarix i- 
g a oid a sa rla r yaratild i. U sh b u asarlard a u la r islo m n in g p ay d o b o ‘lishi v a
tarq alish in in g en g m u h im b o sq ich larin i y o ritib berd ilar, sh u n in g d ek , islo m
aq id alarin in g n o to ‘gri ta lq in q ilin ish ig a q arshi chiqdilar.
T u rk isto n taraq q iy p arv arlari to m o n id a n birin ch i 
n a v b a td a am alg a o sh irilg an ch o ra-tad b irlar q ato rid a 
islo m dini m e ’y o rla rin i, Q u r’o n oy atlari v a had islar- 
ni, sh ariat h u k m larin i t o ‘g ‘ri talqin etish, ta ’lim tizi- 
m in i islo h qilish, u n i z a m o n talab larig a m o slash tirish
k a b ila r b o r edi.
M illiy tara q q iy p a rv a rla r m u su lm o n ru h o n iy la- 
rin in g fan g a n isb atan salbiy m u n o sa b a td a b o ‘lg an
vak illarin i qoraladilar. T a ra q q iy p a rv a rla r islo m d i­
ni h a r b ir m u su lm o n e rk ak v a a y o lla m in g b ilim - 
g a e g a b o ‘lish in i u la m in g z im m a sig a b u rc h qilib 
A F 
q o ‘y g an lig in i k en g ta rg ‘ib qildilar.
J a d id lar ilm -fan n i taraq q iy o tn in g v a faro v o n lik - 
n in g asosiy y o ‘n altiru v ch i ku ch i h a m d a ja h o la tg a q arsh i k u rash n in g b ird a n
b ir v ositasi deb hisobladilar. U larn in g fik rig a k o ‘ra chin m u su lm o n b o ‘lish
u ch u n diniy b ilim lar b ila n b irg a d u n y o v iy b ilim la m i, ayniqsa, m atem atik a, 
fizika, k im yo, tib b iy o t, ta rix v a b o sh q a fan lam i b ilishlari z a ru r deb h iso b ­
langan. B u n i m u q ad d as Q u r’o n oy atlari v a h a d isla r a so sid a tasdiqladilar.
Jad id larn in g islo m g a o id g ‘oy alari u la m i islo m n in g asosiy ta ’lim otini 
o ‘zg a rtirish g a intilg an lar, d e g a n x u lo sa g a o lib k elm aslig i kerak. S ab a­
b i u la r o ‘z fao liy a tlarid a Q u r’onni ham , u m u m an , b u tu n islo m ta ’lim o tin i 
h a m t o ‘g ‘ri izo h lab berganlar. U la m in g b arch asi islo m d in ig a v a m u su lm o n
a n ’an alarig a so d iq edilar. U la r islo m g a p u tu r y e tk a z a d ig a n urf-o d atlarg a, 
ja m iy a t riv o jig a v a ta ra q q iy o tig a xalal b erad ig an salbiy k o ‘rin ish d ag i ho- 
la tla rg a q arshi chiqdilar. Ja d id la r jo h illik n i tu g atish g a, o m m a o ra sid a ta ra q ­
q iy p a rv a r g ‘o y a la r u y g ‘o tish g a intildilar.
% ---------------------------------------------------- 
*
*
*