Tarixi nofeiy

XULOSA...................................................................................................... 62-65 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI............................... 66-69 
ILOVA......................................................................................................... 70-80 
 

---

3 
Kirish 
Mavzuning dolzarbligi. Sobiq Sovet tuzumi davrida O`zbekistonnig boy 
merosi hukmron kommunistik mafkura nuqtai - nazaridan o`rganilib, tarixiy yozma 
manbalar chetlab o`tildi. Lekin xalqimiz qadimdan saqlanib kelayotgan urf-
odatlari, tili, dinini saqlab qoldi. Bu xalqimizning eng katta yutug`idir. Zero, 
Prezidentimiz Islom Karimov ta`kidlaganlaridek: “Xalqimiz har qanday to`fon va 
suronlarga qaramasdan, milliy o`zligi va azaliy qadriyatlarini saqlab qolib, bugungi 
dorilomon zamonlarga bezavol yetib kelishida uning qon-qoni, suyak-suyagida 
bo`lgan ma`naviy jasorat tuyg`usi, hech shubhasiz, hal qiluvchi ta`sir o`tkazib 
kelmoqda”
1
.
Mustaqillik tufayli tarixiy tadqiqotlar doirasi kengaydi va olimlarimiz 
tomonidan bir qator manbalar o`rganildi. Tarix fanining dolzarb muammolari va 
vazifalari o`tmishda, jumladan o`tgan tarixiy shaxslarga haqqoniy, xolisona baho 
berish, o`zbek xalqi va o`zbek milliy davlatchiligi tarixining bosqichlarini yoritish, 
Rossiya imperiyasi va sovet mustabid tuzumi davrlarini yangidan o`rganish kabilar 
yurtimiz 
tarixchilari 
tomonidan 
o`rganilmoqda 
desak 
xato 
bo`lmaydi. 
Ma`naviyatimiz sarchashmalari hisoblangan yuzlab qadimgi va o`rta asrlarda 
yozilgan qo`lyozma asarlar amaldagi imloda chop etildi.
Shu o`rinda XVI asrning boshlarida tashkil topib, XX asrning 20-yillariga 
qadar mavjud bo`lgan Buxoro davlati tarixini o`rganish, uning ijtimoiy-siyosiy, 
iqtisodiy va madaniy hayotini shu davrlarda yozilgan mahalliy manbalarning o`rni 
beqiyosdir. Buxoro davlati tarixi o`zbek davlatchiligining ajralmas qismi bo`lib, 
o`zining o`ta murakkabligi va serqirraligi bilan ajralib turadi. Yurtboshimiz 
ta`kidlaganlaridek: ”Buxoro tarixi shukuhli va muborak kunlar bilan bir qatorda, 
juda og`ir va musibatli damlarga ham guvoh bo`ldi, ko`plab bosqinlarni boshdan 
kechirdi, necha marotaba vayron etildi, o`t ichida qoldi. Bu muqaddas tuproqda 
begunoh qonlar to`kildi, muhtasham obida, minora va aziz avliyolar qabrlari oyoq 
osti qilindi”.
2
1
Каримов. И .А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Тошкент: Маънавият. 2011. – Б.163. 
2
Каримов И.А.Хавфсизлик ва барқарорлик тараққиёт йўлида. 6-жилд. – Тошкент: Ўзбекистон, 1998. – Б.372. 

---

4 
Buxoro tarixnavislik maktabi namoyondalari tomonidan 50 ga yaqin tarixiy, 
tarixiy – adabiy va biografik asarlar yaratilgan. Bulardan juda ko`p qismi bugungi 
kunga qadar olimlarimiz tomonidan maxsus tadqiq qilinmagan va vatanimiz tarixi 
uchun muhim hisoblangan aksariyat manbalar esa, o`zbek tiliga o`girilmagan. 
Muhammad Ali ibni Muhammad Sayid Baljuvoniyning “Tarixi nofeiy ” nomli 
asari Buxoro amirligining XX asr boshlaridagi ijtimoiy-siyosiy tarixini yoritib 
beruvchi manbalardan hisoblanadi. Asarda Buxoro inqilobi, sobiq Sovet 
davlatining Buxoro davlatiga nisbatan olib borgan siyosati voqealar guvohi tilidan 
bayon qilinadi. Shu bilan birga amirlikdagi mansab va lavozimlar, ularning 
vazifalari bayoni tadqiqotning dolzarbligini oshiradi.
“Tarixi nofeiy ” asarining muallifi ko`p masalalarni haqqoniy va xolis 
baholagan, hissiyotlarga berilmagan. Buxoro amirligida davlatning idora etilishiga 
oid ma`lumotlari, jadidlar va tarixiy shaxslarga bergan baholari, Buxoro inqilobi va 
uning oqibatlariga bo`lgan munosabatlari nihoyatda ahamiyatli va qiziqarlidir. 
“Tarixi nofeiy ” asarida Buxoroning ma`rifiy-madaniy hayoti to`g`risida 
qimmatli ma`lumotlarni keltirilgan. Bunga misol qilib shahardagi madrasa va 
masjidlar, ma`muriy xo`jalik binolari to`g`risidagi ma`lumotlarni keltirish 
mumkin.