Fizika fakulteti dekani, (PhD) dots

Quyosh elektrostansiyalari evolutsiyasi.
Tijoriy ravishda mavjud bo'lgan boshqa qayta tiklanadigan energiya manbalari bilan taqqoslaganda, quyosh energetikasi boshlang'ich bosqichida, ammo undan tijorat maqsadlarida foydalanishga olib kelgan yo'l deyarli 200 yil oldin boshlangan. 1839-yilda frantsuz olimi Edmond Bekkerel o‘tkazuvchi eritmadagi ikkita metall elektroddan yasalgan elektrolitik element bilan tajriba o‘tkazib, fotovoltaik (PV) effektni kashf etdi. Bekkerel yorug'lik ta'sirida elektr energiyasi ishlab chiqarish ko'payishini aniqladi. O'ttiz yildan ko'proq vaqt o'tgach, Uilobi Smit ismli ingliz elektrotexniki selenning fotoo'tkazuvchanligini kashf etdi. 1882 yilga kelib, birinchi quyosh xujayrasi Nyu-Yorklik ixtirochi Charlz Frits tomonidan yaratilgan bo'lib, u selenni oltin qatlami bilan qoplagan va energiya konvertatsiya qilish tezligi atigi 1-2% bo'lgan hujayrani ishlab chiqdi. Biroq, 1950-yillarga qadar silikon quyosh batareyalari tijorat maqsadida ishlab chiqarila boshlandi. Bell Laboratories fiziklari kremniyning selenga qaraganda samaraliroq ekanligini aniqladilar. AQSh Energetika vazirligi (DOE) ma'lumotlariga ko'ra, Bell Labs tomonidan yaratilgan hujayra "quyosh energiyasini kundalik elektr jihozlarini ishlatish uchun quvvatga aylantira oladigan birinchi quyosh xujayrasi" edi. 1970-yillarga kelib, quyosh xujayralarining samaradorligi oshdi va ular dengizdagi ko'plab gaz va neft qurilmalari, mayoqlar va temir yo'l o'tish signallaridagi navigatsiya ogohlantirish chiroqlari va shoxlarini quvvatlantirish uchun ishlatila boshlandi. Mahalliy quyosh ilovalari tarmoqqa ulangan variantlar arzon bo'lmagan uzoq joylarda oqilona alternativa sifatida ko'rila boshlandi. 1980-yillarda yanada samaraliroq, kuchliroq quyosh loyihalarini ishlab chiqishda sezilarli yutuqlarga erishildi. 1982 yilda ARCO Solar tomonidan ishlab chiqilgan birinchi PV megavatt miqyosli elektr stantsiyasi Kaliforniyaning Hesperia shahrida onlayn ishga tushdi. Shuningdek, 1982 yilda DOE 10 MVt quvvatga ega markaziy qabul qiluvchini namoyish qilish loyihasi bo'lgan Solar One-ni ishga tushira boshladi, bu elektr minorasi texnologiyasining maqsadga muvofiqligini isbotlovchi birinchi loyiha. Keyin, 1992 yilda Janubiy Florida universiteti tadqiqotchilari 15,9% samarali yupqa plyonkali PV xujayrasini ishlab chiqdilar, bu birinchi bo'lib 15% samaradorlik to'sig'ini buzdi. 2000-yillarning o'rtalariga kelib, uy-joy qurilishi do'konlarida quyosh energiyasidan foydalanish tizimlari sotuvga chiqarildi. 2016-yilda kommunal ob'ektlardan quyosh energiyasi AQShda ishlab chiqarilgan elektr energiyasining 0,9% dan kamrog'ini tashkil etdi. Biroq, o'shandan beri quyosh sanoati sezilarli sur'atga ega bo'ldi. Quyosh energiyasi sanoati assotsiatsiyasi ma'lumotlariga ko'ra, 2022-yil mart oyi oxirida AQShda 126 GVt dan ortiq quyosh energiyasi quvvati o'rnatilgan va AQSh Energetika ma'lumotlari ma'muriyati 2021 yilda AQSh elektr energiyasining deyarli 4 foizi quyosh energiyasidan kelganligini ma'lum qildi¹.
¹POWER jurnalining 2017 yil oktyabr sonida chop etilgan,muxarrirlar- Sonal Patel , Aaron Larson, Ebbi Xarvi