Fizika kafedrasi ergasyev Sh.,Saidov Q. S

 
Tajriba qurilmasining tavsifi. 
Tajriba qurilmasi optik taglikda yig`ilgan.Yorug`lik manbai vazifasini 
maxsus g`ilofli cho`g`lanma lampa,buyum vazifasini esa to`r chizilgan shisha 
plastinka yoqi plyonia bajaradi. Optik taglik bo`yicha sirpanuvchi tirgaklarga 
buyum,tekshiriluvchi linza va ekran o`rnatiladi.Kerakli masofalar santimetrli 
shkala yordamila o`lchan ad i. 
 
O`lchashlar va natijalar ust ida ishlash. 
Mashq - I. Yig`uvchi linzaning bosh fokus oralig`ini aniqlash. 

---

I-usul. Fokus oralig`ini linza bilan buyum va linza bilan tasvir
orasidagi masofalarga qarab aniqlash. 
Ekranni buyumdan o`zoqroq masofada o`rganib, ular orasiga linza qo`yiladi 
va ekranda to`rning tasviri aniq ko`ringunga qalar linza u yoq- bu yoqqa suriladi. 
Linzadan tasvirgacha va buyumgacha bo`lgan masofalar o`lchanadi.
Ekranni ozgina siljitib yana aniq tasvir ko`ringuncha linza suriladi va 
masofalar qaytadan o`lchanadi. Bunday o`lchashlar bir necha marta takrorlanadi. 
O`lchashlarning bir qismini.buyumning kattalashgan tasvirini hosil qilib, ikkinchi 
qismini esa kichiklashgan tasvirni hosil qilib bajarish foydalidir. 
Har bir o`lchashda aniqlangan d va f 
masofalarning 
qiymatlarini 
(2) 
formulaga qo`yib linzaning bosh fokus masofasi F ning qiymati topiladi. Turli 
o`lchashlardan topilgan F ning o`rtacha qiymatini olib absolyut va nisbiy 
xatoliklarni topish kerak. Hamma o`lchangan va hisoblangan natijalar jadvalga 
yoziladi. 
№ 
d 
f 
F 
F` 
ΔF 
ΔF 
(ΔF/F) ∙100% 
II - usul. Fokus oralig`ini buyum bilan uning tasviri kattaligiga va linza bilan
tasvir orasidagi masofaga qarab aniqlash. 
Buyum kattaligini h va tasvir kattaligini H  bilan belgilaylik. Bu kattaliklar 
bilan linzadan buyumgacha va tasvirgacha bo`lgan masofalar orasida quyidagicha 
bog`lanish mavjud: 
yoki -d=f∙  (3) 
Bu ifodani (2) formulaga qo`yib linzaning bosh fokus oralig`ini topamiz: 
Linza yordamida ekranda to`rning aniq tasviri hosil qilinadi. Lineyka bilan 
to`rning va uning ekrandagi tasvirining kattaliklari h va H o`lchanadi. Tasvir 
bilan linza orasidagi masofani o`lchab (3) formuladan linzaning fokus oralig`i 
topiladi. Ekran holatini o`zgartirib bu tajriba bir necha marta takrorlanadi va F

---

ning o`rtacha qiymati olinadi. O`lchangan va hisoblangan qiymatlar jadvalga 
yoziladi. 
№= h 
H 
f 
F 
 
ΔF 
 
 
III-usul. Linzani siljitish yo`li bilan uning fokus oralig`ini aniqlash (Bessel
usuli). 
Agar buyum bilan Ekran orasidagi masofa L linzaning to`rtlangan fokus 
oralig`i 4F dan katta bo`lsa, linzaning ikki xil hodatida buyumning aniq tasviri 
hosil bo`ladi, ammo (I) holatda tasvir kattalashgan bo`lsa, (II ) holatda kichraygan 
bo`ladi.
Linzaning bu ikki xil xolati L masofaning o`rtasiga nisbatan simmetrik 
ravishda bo`ladi. Linzaning ikki xolati orasidagi masofani bilan belgilab, L
masofani buyumdan linzaning (I) holatigacha bo`lgan d masofa orqali quyidagicha 
ifodalash mumkin: 
Bundan ;
Linza bilan tasvir orasidagi masofa f= 
ga teng. – d va f ning ifodalarini 
(2) formulaga qo`yib quyidagini topamiz:
F=